Алибекова Вильнара

М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті

2021 жылы әлемнің үздік Times Higher Education (THE) World University Ranking - 2021 университеттерінің рейтингінде білім сапасы бойынша 21 - орынды иеленген Ресейдің жетекші жоғары оқуорны М.В. Ломоносов атындағы ММУ-де «Болашақ» халықаралық стипендиясы бойынша ғылыми тағылымдамадан өтудемін.

Тағылымдама бағдарламасына сәйкес ғылыми семинарларға белсене қатысып, «Корпоративтік инновацияларды басқару» секциясында «Ломоносов оқулары» ғылыми конференциясына «Ресей мен Қазақстанның үлгісіндегі қос диплом бағдарламаларын іске асыру проблемалары» тақырыбы бойынша баяндама дайындаймын.

«Жобалардыбасқару» курсыныңшетелдіктыңдаушылары, оқытушы т.ғ.к. Первушин В.А.

Болашақтықтар және тағылымдама жетекшісі В.В. Печковская

The DAAD is the world’s largest funding organisation for the international exchange of students and researchers. Find out more about who we are and what we stand for.

Since it was founded in 1925, more than 1.9 million scholars in Germany and abroad have received DAAD funding. It is a registered association and its members are German institutions of higher education and student bodies. Its activities go far beyond simply awarding grants and scholarships. The DAAD supports the internationalisation of German universities, promotes German studies and the German language abroad, assists developing countries in establishing effective universities and advises decision makers on matters of cultural, education and development policy.

Its budget is derived mainly from the federal funding for various ministries, primarily the German Federal Foreign Office, but also from the European Union and a number of enterprises, organisations and foreign governments. Its head office is in Bonn, but the DAAD also has an office in the German capital, Berlin, to which the famous Berlin Artists-in-Residence Programme (Berliner Künstlerprogramm) is closely affiliated. It maintains contact with and provides advice to its main partner countries on every continent via a network of regional offices and information centres.

The DAAD funded more than 112,660 German and international scholars worldwide. The funding offers range from a year abroad for undergraduates to doctoral programmes, from internships to visiting lectureships, and from information gathering visits to assisting with the establishment of new universities abroad. Voluntary, independent selection committees decide on the funding. The selection committee members are appointed by the DAAD's Executive Committee according to certain appointment principles. The DAAD supports the international activities of German institutions of higher education through marketing services, publications, the staging of events and training courses.

Прием иностранных граждан на обучение в Таразский университет имени М.Х. Дулати на платной основе осуществляется по результатам собеседования, проводимого приемной комиссией университета.

- нотариально засвидетельствованная копия аттестата или диплома об окончании среднего профессионального, высшего учебного заведения, с переводом на казахский или русский язык и подлинник;

- нотариально засвидетельствованная копия паспорта, с переводом на казахский или русский язык;

- 6 фотографий размером 3х4;

- справка с место учеты;

- медицинская справка:

- заявление на бланке установленного образца заполняется в университете Дулати.

Прием иностранных граждан на обучение в Таразский университет имени М.Х.Дулати на платной основе осуществляется по результатам собеседования, проводимого приемной комиссией университета.

Перечень документов для студентов желающих обучаться по программе студенческого обмена:

- заявление заполняется в родном университете;

- транскрипт об успеваемости или академическая справка;

- характеристика/рекомендация (от профессора и/или заведующего кафедрой);

- индивидуальный учебный план студента за планируемый семестр;

- копия заграничного паспорта.

В университет Дулати для иностранным студентам :

• Предоставляется комфортабельные места в общежитии;
• Организуются бесплатные курсы казахского и русского языка (фаундейшн) ;
• Организация культурно-развлекательные мероприятии и экскурсия по достопримечательном местам города Тараз;
• Большая база практики и предприятии;
• Современная и оснащенная научно-исследовательская база;
• Электронная библиотека

В Университете Дулати создаются все необходимые условия для получения качественного образования!

МУСАБЕКОВА ГУЛЬВИРА АЙДАРХАНОВНА

Басқарма Мүшесі - Академиялық қызмет жөніндегі проректор

Жетекші сұрақ
Университеттің академиялық және оқу қызметі бойынша жұмысын үйлестіру

Білімі
Мамандық: Тарих және қоғамтану, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті, 1995. Педагогика ғылымдарының кандидаты, 2010

Кәсіби қызығушылықтар
Орта мектеп стратегиясы, білім беру жүйесіндегі өзгерістерді басқару

Кәсіби тәжірибе

2022 жылдың 26 қаңтарынан - Басқарма Мүшесі - Академиялық қызмет жөніндегі проректор ("М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті" КЕ АҚ, Тараз қ.)

20 қаңтар 2021 ж. - Академиялық жұмыс жөніндегі вице-президенті (Есенов Университеті КЕ АҚ Ақтау қ.);

1 қаңтар 2020 ж. – директордың орынбасары (Болон процесі және академиялық ұтқырлық орталығы, Нұр-Сұлтан қ.);

17.11.19 ж. 2020 жылға дейін – ректордың міндетін атқарушы (У.Султангазин атындағы Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті, Қостанай қ.);

2017 ж. 17.11.2019 ж. дейін – Академиялық және әлеуметтік мәселелер жөніндегі проректор (У.Султангазин атындағы Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті, Қостанай қ.);

2012 ж. 2017 ж. дейін – ғылыми жұмыстар және халықаралық байланыстар жөніндегі проректор (Ы.Алтынсарин атындағы Арқалық мемлекеттік педагогикалық институты, Аркалық қ.);

2010 ж. 2012 ж. дейін – психология және білім беру факультетінің деканы (Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті, Қостанай қ.);

2005 ж. 2010 ж. дейін – директордың оқу және тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасары (Дарынды балаларға арналған қазақ-түрік мектеп-интернаты, Қостанай қ.);

2003 ж. 2005 ж. дейін – ұйымдастыру-педагогикалық бөлімінің бастығы (ӨҒПО «Қостанай дарыны»);

1995 ж. 2003 ж. дейін – Қостанай облысының білім беру жүйесінің орта мектептерінде директордың орынбасары (Меңдіқара ауданы, Рудный қ., Қостанай обл)

Біліктілікті арттыру

Біліктілікті арттыру бағдарламасы шеңберінде ғылыми тағылымдама «Менеджмент в сфере образования» 2015 ж., /Словакия, қ. Братислава/

Қазақстандағы жоғары білім көшбасшыларының біліктілігін арттыру бағдарламасы, 2015 ж. /Назарбаев Университеті, Ұлыбританияның көшбасшылық қоры, Лондон /

"Оценка и мониторинг деятельности назначения топ-менеджмента с учетом новых принципов организации деятельности корпоративных органов управления вузом", 2017 жж./ Ақпараттық-талдау орталығы БҒМ/

"Обновление содержания программы подготовки учителей в соответствии с освременными подходами", 2017 ж. /ҚР Білім және Ғылым Министрлігі және Қазақстандағы Эразмус+ Бағдарламасының Ұлттық Кеңсесі/

«Жоғары оқу орнының академиялық саясаты», «Жоғары білім реформасындағы ұлттық біліктілік шеңберінің рөлі» 2017 г. /ҚР Білім және Ғылым Министрлігі және Қазақстандағы Эразмус+ Бағдарламасының Ұлттық Кеңсесі/

"ЖОО басқарудың корпоративтік органдарының қызметін стратегиялық жоспарлау мен қаржылық менеджменті" , 2017 г. /ҚР Білім және ғылым министрлігі/

"ЖОО басқарудың корпоративтік органдарының қызметіне топ-менеджментті тағайындаудың жаңа кағидаларын ескере отырып, мониторинг жасау және бағалау" 2017 ж. /ҚР Білім және ғылым министрлігі/

«Менеджмент в области образования», «Методика развития критического мышления», «Современные подходы к оцениванию достижений обучающихся», «Обновление содержания среднего образования», «Инклюзивное образование», «Trilingual education» 2017 ж. / БҒМ бағдарламасының аясында «Обучение отечественными и иностранными специалистами по педагогическим специальностям на основе лучших международных стандартов в области менеджмента и сфере подготовки кадров»/.

«Менеджмент высшей школы», 2017 ж./ А.Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті/

«Система внутреннего обеспечения качества в высшем образовании»,2018 ж. /Независимое казахстанское агентство по обеспечению качества в образовании, профессор Люсьен Боллаерт, член Испонительного Совета директоров организации по аккредитации Нилдерландов/

Академиялық және басқарушылық тәуелсіздікті кеңейту жағдайындағы университеттердің білім беру қызметі, 2019 / ҚР Білім және ғылым министрлігі/

Оқытушылар даярлайтын жоғары оқу орындарының профессорлық-оқытушылық құрамының біліктілігін арттыру бойынша білім беру бағдарламасы бойынша курстар/ Педагогикалық шеберлік орталығы «Назарбаев Зияткерлік мектептері» АҚ/, 2019 ж.

«Автономия жағдайында ЖОО-ның саясатын трансформациялау», 2019 (ҚР БҒМ)

«Дистанционное обучение, МООК: разработка, продвижение и применение» 2019 ж.

«Организация учебно-воспитательной работы с обучающимися с особыми образовательными потребностями», 2019 ж. / Қазақ ұлттық педагогикалық университеті. Абай/

«Менеджмент и руководство в образовании», 2020 ж. (Назарбаев Университетінің Жоғары білім беру мектебі)

«Управление университетом 2020» (Сколково, Москва)

«Умная аналитика в управлении образованием» 2020 ж. (Coursera)

Қоғамдық жұмыс

- білім беруді зерттеушілердің қазақстандық Қазақстандық қауымдастығының мүшесі (KERA), Еуропалық жоғары оқу орындары қауымдастығы және жоғары мектеп мұғалімдері (HiSTES), Қостанай облысы «Нұр Отан» партиясы филиалының саяси кеңесі (бұрын), облыстық Қазақстан халқы Ассамблеясының ғылыми-сараптамалық тобы, Қостанай облысының саясаткер әйелдер клубы, Қазақстанның іскер әйелдер қауымдастығының Қостанай филиалы.

Марапаттар мен ынталандыру

• төсбелгі "Білім беру ісінің құрметті қызметкері" (2015 ж),
• ұлттық және халықаралық үздіксіз білім беру жүйесін зерттеуге және дамытуға зор үлес қосқаны үшін И. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының дипломы (2018 ж),
• медаль «Қостанай ҚТЛ 25 жыл»: Қостанай білім-инновация лицейінде еңбек етіп, оқушылардың білімі және тәрбиесіне қосқан зор үлесі үшін (БИЛ, 2019 ж)
• Құрметті атақ «Лучший менеджер» жоғары кәсіби білім беру саласында (ҚР ЖОО қауымдастығы, 2019).
  

Жарияланымдар мен зерттеулер
- 50-ге жуық ғылыми еңбек

МУСАБЕКОВА ГУЛЬВИРА АЙДАРХАНОВНА

Член Правления - Проректор по академической деятельности

Курирующий вопрос
Координация работы по академической /учебной/ деятельности вуза

Образование
Специалитет: История и обществоведение, Костанайский государственный университет им.А.Байтурсынова, 1995
Кандидат педагогических наук, 2010

Профессиональные интересы
Стратегия высшей школы, управление изменениями в системе образования
Профессиональный опыт
с 26 января 2022 г – проректор по академическим вопросам  (НАО «Таразский региональный университет им.Дулати»);

с 20 января 2021 г - вице-президент по академической работе (НАО «Каспийский университет технологий и инжиниринга им.Ш.Есенова»);

c 1 сентября 2020 года – заместитель директора (Центр Болонского процесса и академической мобильности, г. Нур-Султан);

с 17.11.19 г.  по июль 2020 года – исполняющий обязанности ректора (Костанайский  государственный педагогический университет имени У. Султангазина, г.Костанай);

с 2017 г. по 17.11.2019 г. – проректор по академической работе и социальным вопросам (Костанайский  государственный педагогический университет имени У. Султангазина, г.Костанай);

с 2012 г. по 2017 г. – проректор по научной работе и международным связям (Аркалыкский  государственный педагогический институт имени И.Алтынсарина, г.Аркалык);

с 2010 г. по 2012 г. – декан психолого-педагогического факультета (Костанайский  государственный педагогический институт, г.Костанай);

с 2005 г. по 2010 г. – заместитель директора по учебной и воспитательной работе  (Казахско-турецкий лицей-интернат для одаренных детей, г. Костанай);

с 2003 г. по 2005 г. – заведующая организационно-педагогическим отделом (РНПЦ «Костанай дарыны»);

с 1995г. по 2003г. – заместитель директора в общеобразовательных школах системы образования Костанайской области (Мендыкаринский райион, г.г Рудный, Костанай)  

Профессиональное развитие

Научная стажировка в рамках программы повышения квалификации «Менеджмент в сфере образования» 2015 г., /Словакия, г. Братислава/

Программа повышения квалификации лидеров высшего образования Казахстана, 2015 г. /Назарбаев Университет, Фонд лидерства Великобритании, Лондон /

"Оценка и мониторинг деятельности назначения  топ-менеджмента с учетом новых принципов организации деятельности  корпоративных органов управления вузом", 2017 г./ Иформационно-аналитический центр МОН РК/

"Обновление содержания программы подготовки учителей в соответствии с освременными подходами", 2017 г. /ҚР Білім және Ғылым Министрлігі және Қазақстандағы Эразмус+ Бағдарламасының Ұлттық Кеңсесі/

«Жоғары оқу орнының академиялық саясаты», «Жоғары білім реформасындағы ұлттық біліктілік шеңберінің рөлі»  2017 г. /ҚР Білім және Ғылым Министрлігі және Қазақстандағы Эразмус+ Бағдарламасының Ұлттық Кеңсесі/

"ЖОО басқарудың корпоративтік органдарының қызметін стратегиялық жоспарлау мен қаржылық менеджменті" , 2017 г. /ҚР Білім және ғылым министрлігі/

"ЖОО басқарудың корпоративтік органдарының қызметіне топ-менеджментті тағайындаудың жаңа кағидаларын ескере отырып, мониторинг жасау және бағалау" 2017 ж. /ҚР Білім және ғылым министрлігі/

«Менеджмент в области образования», «Методика развития критического мышления», «Современные подходы к оцениванию достижений обучающихся», «Обновление содержания среднего образования», «Инклюзивное образование», «Trilingual education» 2017 г. / в рамках программы МОН РК  «Обучение отечественными и иностранными специалистами по педагогическим специальностям на основе лучших международных стандартов в области менеджмента и сфере подготовки кадров»/.

«Менеджмент высшей школы», 2017 г./ Казахский национальный университет им.А.Фараби/

«Система внутреннего  обеспечения качества в высшем образовании»,2018 ж. /Независимое казахстанское агентство по обеспечению качества в образовании, профессор Люсьен Боллаерт, член Испонительного Совета директоров организации по аккредитации Нилдерландов/

Образовательная деятельность вузов в условиях расширения академической и управленческой самостоятельности, 2019 /Министерство образования и науки РК/

Курсы по образовательной программе повышения квалификации профессорско-преподавательского состава высших учебных заведений, осуществляющих подготовку педагогических кадров /Центр педагогического мастерства АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы»/, 2019 г.

Автономия жағдайында ЖОО-ның саясатын трансформациялау, 2019  (МОН РК)

«Дистанционное обучение, МООК: разработка, продвижение и применение» 2019 г.

«Организация учебно-воспитательной работы с обучающимися с особыми образовательными потребностями», 2019 г. / Казахский национальный педагогический университет им. Абая/

«Менеджмент и руководство в образовании», 2020 г. (Высшая школа образования Назарбаев Университета)

«Управление университетом 2020» (Сколково, Москва)

«Умная аналитика в управлении образованием» 2020 г. (Coursera)

Общественная деятельность

- член  Казахстанской ассоциации исследователей в области образования (KERA), Европейской ассоциации вузов и преподавателей высшей школы (HiSTES),  Политического совета филиала  партии "Нур Отан" Костанайской области (ранее),  научно-экспертной группы областной Ассамблеи народа Казахстана, клуба  женщин- политиков Костанайской области, Костанайского филиала  Ассоциации деловых женщин Казахстана

Награды и поощрения

• нагрудный знак  "Білім беру ісінің құрметті қызметкері" (2015 год),
• грамота Национальной академии образования им.И. Алтынсарина за  внесение значительного вклада в изучение и развитие национальных и международных систем непрерывного образования (2018 год),
• медаль «Қостанай ҚТЛ 25 жыл»: Қостанай білім-инновация лицейінде еңбек етіп, оқушылардың білімі және тәрбиесіне қосқан зор үлесі үшін (БИЛ, 2019 год)
• Почетное  звание «Лучший менеджер» в сфере высшего профеесионального образования (Ассоциация вузов РК, 2019).

Публикации и исследования
- Около 50 научных трудов

Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Хабар» телеарнасына берген сұхбаты

– Қасым-Жомарт Кемелұлы, уақыт бөліп, қазақстандық БАҚ өкілі ретінде маған сұхбат беруге келіскеніңіз үшін Сізге көп рахмет. Өйткені, мен Ақордаға сирек келетін, арнайы пулдың құрамына кірмейтін журналистпін. Соған қарамастан, осындай мүмкіндікке ие болып отырмын. Бұл үшін алғысым шексіз....

– Шын мәнінде, кейінгі кезде сұхбат алу жөнінде маған отандық және шетелдік телекомпаниялардан көп өтініштер түсіп жатыр. Олардың бәрінен бас тарттым. Тек «Хабар» телеарнасына, соның ішінде президенттік пулға кірмесеңіз де, Сізге ғана мүмкіндік беріп отырмын. Кәсіби мамансыз. Бүгін өте тұшымды әңгіме болады деп сенемін.

– Бүгін, шын мәнінде, тарихи сәт. Себебі бәрімізді әлі де алаңдатып отырған қасіретті қаңтар оқиғасынан кейін алғаш рет отандық БАҚ өкіліне сұхбат бергелі отырсыз. «Енді не болады» деген қобалжу да бар. Мен сол оқиғалар кезінде өзімнің сүйікті қалам – Алматыда, демалыста едім. Яғни, болған оқиғаның бәрін өз  көзіммен көрдім десем де болады. Расында, терезенің арғы жағында жарылған граната ма әлде «Калашниковтың» кезекті оқ жаудыруы ма айыра алмадық. Бәріміз бұл сұмдықтың тезірек аяқталуын тіледік. Сол оқиғалардан кейін біраз уақыт өтсе де, көпшіліктің көкейінде көп сұрақ қалды. Әркім әртүрлі айтып, сан-саққа жүгіртеді. Бұл, шын мәнінде, бұзақылыққа ұласып, бақылаусыз кеткен бейбіт шеру ме әлде алдын ала жоспарланған мемлекеттік төңкеріс пе? Шын мәнінде не болды?

– Бұл – алдын ала жоспарланған қастандық әрекет. Наразылықтар бейбіт митингілерден басталып, соңы бұзақылыққа, тонаушылыққа ұласты. Осы оқиғалар – кәсіби адамдардың ойластырған және солардың жүзеге асырған жымысқы операциясы. Әуелі жұртшылық бейбіт митингке шықты. Демонстранттарға қарсы күш қолданылған жоқ, қолданылуы да мүмкін емес еді. Келесі лекпен олардың орнына жәй ғана бұзақылық істеп, полиция қызметкерлеріне сес көрсетіп, тас лақтырып жүрген жастар келді. Артынша үшінші толқын жалғасты. Бұлар арнаулы дайындықтан өткен кәдімгі кәсіби лаңкестер басқарған тонаушылар, кісі өлтірушілер, зорлық жасаушылар еді. Содырлар күштік органдар ғимараттарының орналасқан жерін өте жақсы білген және сол нысандарға шабуыл жасалды. Лаңкестерді материалдық құндылықтар қызықтырған жоқ,  оларға қылмыстық істер, құқық қорғау қызметкерлерінің жеке құжаттары керек болған. Яғни, бұның өте мұқият ойластырылған, шетелдік содырлар жалданған террористік операция екені анық. Өзіңіз білесіз, олар Алматының әуежайына шабуыл жасады. Қазір тергеу амалдары барысында әуежайды Орталық Азиядағы қалалардың бірінен ұшып келген адамдарды күтіп алу үшін әдейі басып алғаны анықталып жатыр. Сырттан келгендер – арнайы дайындалған содырлар мен олардың командирлері. Лаңкестер гастарбайтерлер ретінде ұшып келіп, шекаралық өткізу бекеттерінен кедергісіз өткен. Сөйтіп қалаға кіріп жоспарлы операцияларды басқарған. Кейін құқық қорғау органдары күш алып, қайыра соққы бергенде, тез арада сол Алматы әуежайы арқылы ұшып кеткен. Сондықтан тағы да қайталап айтамын, бұл – жоспарлы түрде жүргізілген операция. Олардың мақсаты – мемлекеттік институттарды жою, конституциялық құрылымға нұқсан келтіру, түптеп келгенде билікті басып алу. Дегенмен, әлі де тергеу жүргізілуде. Бәрі де анықталады.

Енді, «Бұған олар қалай қол жеткізді?» деген сұрақ қойғыңыз келіп отырған шығар. Қазір біз ауқымды тергеп-тексеру жұмыстарын жүргізіп жатырмыз. Өкінішке қарай, дәл осындай жағдайда құқық қорғау органдарының нақты әрекет ету алгоритмі болмай шыққаны анықталды.    

Мен Мемлекет басшысы ретінде командалық-штабтық, әскери бірнеше оқу-жаттығу жиынына қатыстым. Бұл жаттығулар шынайы жағдайлар, соның ішінде Алматыда болған оқиғалар кезінде ешқандай пайдаға аспады.

Біздің ұстанымымыз – демонстранттарға қарсы қару қолданбау. Полиция қызметкерлерінде атыс қаруы болған жоқ. Оларда тек дыбысты граната, көзден жас ағызатын газ және сумен атқылайтын техника ғана болды. Бірақ бұл машиналарды қолдана алмады. Себебі бұзақылар тартып алған. Ал содырлар бейбіт демонстранттарға қарсы қару қолданбау жөнінде полиция қызметкерлеріне бұйрық берілгенін білген. Қолдарында тек күрек пен сойыл ғана бар жас десанттар өте қатты зардап шекті. Бұзақылар оларды шешіндіріп, Президент резиденциясына шабуыл кезінде тірі қалқан ретінде пайдаланған. Олар әйелдерді де аямаған, тіпті ешқандай аяушылық сезім болмаған.

Тергеу барысында лаңкестердің қарулы қақтығыс кезінде есірткі тұтынғаны анықталып жатыр. Қақтығыстардың соңына қарай күштік құрылымдар қару қолданып, содырлардың аяқтарынан атқан. Сол кезде олар жараланып құласа да, ауырсынуды білмеген, тіпті сезбеген. Міне, бұл да олардың өте мұқият дайындалып келгенін көрсетеді.

Бұзақылардың көпшілігі Алматыдағы бес жұлдызды қонақ үйде жатқаны анықталды. Олардың ақшасын кім төледі? «Қазақстан» қонақ үйінің бірінші қабатында командалық штабтары орналасыпты. Қазір тергеу жүргізілуде. Бірнеше адам сұрақтарға жауап беріп жатыр. Бұрын, тіпті, ойға келмеген деректер ашылуда.

– Осы мемлекеттік төңкеріс жасау әрекетінің артында кім тұр деп ойлайсыз?

– Оны тергеу анықтайды. Алдын ала ештеңе айтқым келмейді және оным дұрыс болмайды. Әлі атқаратын жұмыс көп. Бір айта кетерлігі, содырлар мен олардың командирлерінің көпшілігі Алматыдан кетіп үлгерген. Бірі ауыл-аймаққа, енді бірі шекарадан өтіп көрші елдерге қашты. Тағы біреулері бет әлпетін өзгертіп бұғып қалды. Сақал-мұртын қырып, сыртқы келбетін өзгертіп ел ішінде жүргендері де бар. Оларды тұтқындаса, «біз жәй өтіп бара жатқан едік» деп байбалам салып жатыр. Олай болмайды. Алматыдағы тәртіпсіздіктердің ауқымын өзіңіз көрдіңіз. Ал жеме-жемге келгенде бәрі де жәй жүргінші боп шыға келеді. Әрине, азаматтарды заңсыз ұстау, оларға күш қолдану деректерінің бәрі тексеріледі. Бұл мәселелерге мұқият қарау керек.

– Әрине, мұның бәрін тексерген жөн. Бірақ қазір құқық қорғау органдарының іс-әрекеттеріне қатысты көп сын айтылып жатыр. Сіз оған назар аударып, Бас прокуратураға тапсырма бердіңіз. Дегенмен, әлеуметтік желілерде бейбіт тұрғындарды ұрып-соғып, азаптайды деген жазбалар «желдей есіп» тұр.

– Ондай арыз-шағымдарда асыра сілтеп жібергендер де бар. Әрине, Алматыда болған оқиғаға байланысты алаңдаушылықтарды түсінуге болады.  Сондықтан Бас прокуратураға әрбір жағдай бойынша мұқият тексеру жұмыстарын жүргізуді тапсырдым. Бұдан бөлек белгілі құқық қорғаушы, адвокат Айман Омарова бастаған Қоғамдық комиссия құрылыпты. Оны бұқаралық ақпарат құралдарынан оқып білдім. Мен бұл шешімді қолдаймын. Шын мәнінде, қайғылы оқиғалар кезінде болған жағдайларды жан-жақты тексеру үшін қоғам белсенділерін тартуымыз керек.

Адам құқығы жөніндегі омбудсмен Эльвира Әзімова мен белгілі құқық қорғаушы Жеміс Тұрмағамбетованың уақытша ұстау изоляторларына барып, ұсталғандармен кездесіп, олардың жағдайларын көріп, арыз-шағымдарын тыңдап жүргенін білемін. Бұл өте пайдалы жұмыс деп санаймын. Мен Мемлекет басшысы ретінде азаматтардың құқықтарының бұзылмауына мүдделімін. Әрбір жағдай жіті тексерілуге тиіс екенін тағы да қайталап айтамын.

– Осы іске жұртшылықтың араласқаны жақсы болған екен. Құқық қорғау органдарына қандай да бір еркіндік берілді. Қалай ойлайсыз, олар асыра сілтеп жібермей ме?

– Біз бұл мәселеде «Сцилла мен Харибданың» арасынан өткендей болуымыз керек. Ең алдымен, бейбіт азаматтар мен Алматы тұрғындарына қарсы бұзақылық әрекеттерге қатысқан адамдарды табуымыз қажет. Екіншіден, азаматтардың құқықтары бұзылмауға тиіс. Бұл әрекеттерге мыңдаған бұзақы қатысты деп жаңа айттым ғой. Енді, аяқ астынан, бәрі «кездейсоқ жүргінші» болып шыға келді. Мен полицияның заңсыз әрекеттерін ақтап отырғаным жоқ. Егер ондай жағдайлар болса, біз міндетті түрде жолын кесеміз. Ішкі істер министрі тиісті ескертпесін алды. Сондықтан мүмкіндікті пайдалана отырып,  азаматтарға, Алматы тұрғындарына құқықтарының бұзылмайтынын мәлімдеймін.

– Жиырма мың террорист болды деген дерекке қатысты сұрақ көп. Олар қайдан келген?

– Біріншіден, Алматыдағы бұзақылық әрекеттер бір сағат қана болған жоқ. Полиция департаментінің ғимараты үшін жүргізілген соғыс екі түнге созылды. Полицейлер содырлардың барлық шабуылына тойтарыс берді.

Екіншіден, лаңкестер полиция мен әскери қызметшілерді сан басымдығымен алды. Бұл содырлардың өте көп болғанын білдіреді.

Үшіншіден, бандиттер Алматыға полиция блок бекеттері қойылған жақтан, яғни үш бағыттан келіп, талқандап кетті. Полицейлер орын ауыстырып, қайтадан алаңға жиналған. Тағы да қарусыз еді. Мәселенің мәнісі – осында. Енді келіп, бұзақылар аз болды дейді. Шын мәнінде, бұзақылар лек-легімен жүрді. Оларды басқарып жүрген біреулер болды. Бір легі барды да, тонады. Одан соң екіншісі келді.

– Сіз ескертусіз оқ атуға бұйрық бердіңіз. Бұл шешім АҚШ пен Еуропадағы демократиялық қоғамдастықтың алаңдаушылығын туғызды. Мұндай қатаң шешім қабылдауға не түрткі болды?

– Жоғарыда аталған жағдай бойынша құқық қорғау органдары басшыларының нақты алгоритмі, іс-қимыл жоспары болмағанын айттым. Істің мән-жайын бағамдай алмадық. Оны ашық мойындауға тиіспін. Құқық қорғау органдарының басшылары өздеріне жауапкершілік алуға жүрексінді. Жігерсіздік танытты. Мен оларға: «Егер маршал Рокоссовский мен маршал Жуков Сталиннен әрбір іс-қимылдары туралы күнде келіп, рұқсат сұрай берсе, соғыста жеңер ме еді?» – дедім. Бұл – нағыз соғыс. Жауапкершілікті мойынға алу керек еді. Осыған орай ашық мәлімдеме жасағанға дейін қарулы содырларға қарсы оқ атуға тиіспіз деп айтқан болатынмын. Мен жауапкершілікті өз мойныма алдым. Ал өз мәлімдемемде мұны қайталадым. Өйткені жауапты адамдар жүрексінді. Дәл осындай жағдайда Мемлекет басшысы жауапкершілікті өзіне алуға тиіс деп ойлаймын. Мен кәсіби дипломатпын. Мұның салдары қандай болатынын білдім. Бірақ мен үшін мемлекеттің мүддесі, азаматтарымыздың қауіпсіздігі бәрінен де маңызды еді. Мен ол кезде Батыстың не дейтіні туралы емес, елімізде тәртіп орнатуды ғана ойладым.

– Жағдайдың шиеленіскені соншалық, Сіз Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымының бітімгерлік күштерін шақырдыңыз. ҰҚШҰ-ның бітімгерлік операциясы сәтті жүзеге асырылғаннан кейін «Владимир Путинге «қарыздар» болып қалды, енді бірқатар мәселе бойынша оның талаптарына келісуге мәжбүр болады» деген пікірдің бар екені жасырын емес. Мұндай пікірлер Ресейде де, Батыста да айтылып жатыр.

– Біріншіден, Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы – біздің ортақ ұйымымыз. Қазақстан – осы ұйымға мүше. 1992 жылы оны құруға атсалыстық. Тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев тиісті бастама көтерді. Сондықтан мен бөтен адамдардан емес, ҰҚШҰ-ны көмекке шақырдым. Демек, мен өзіме, яғни одақтастарымызға жүгіндім.

Екіншіден, ҰҚШҰ бітімгерлік күштерін тарту ісі осы ұйымның келісілген құжатына сәйкес орындалды. Сондықтан бұл заңды деп санаймын.

Үшіншіден, Қазақстанға келген ҰҚШҰ бітімгерлік контингенті бірде-бір оқ атқан жоқ. Бітімгерлік күштер стратегиялық нысандарды ғана күзетеді, қалған мәселені өзіміз шешеміз. Бізге тыл керек деп ең басында келісілген болатын.

Төртіншіден, Қазақстанға бітімгерлік күштердің келгені туралы ақпарат психологиялық тұрғыдан маңызды рөл атқарғанын, бұзақылардың зәре-құтын қашырғанын түсінген жөн. Мұның үлкен күш екені түсінікті. Айтпақшы, бұл біріккен бітімгерлік контингент. Оның құрамында Ресейден бөлек Беларусь, Армения, Тәжікстан және Қырғызстан елдерінің әскери бөлімдері де болды.

Ал енді «қарыздар» және тағы да басқа қауесеттерге келер болсақ, бұған қатысты Владимир Путинмен ешқандай әңгіме болмағанын ашық айтамын. Кремль тарапынан да алдын ала ешқандай шарттар айтылған жоқ.

Түптеп келгенде, Қазақстан үшін Ресей одақтас мемлекет. 2013 жылы Екатеринбургте тиісті шартқа қол қойылды. Айтпақшы, мен ол кезде Женевада едім. Сондықтан бұл шартты әзірлеуге қатысқаным жоқ. Онда Қазақстан мен Ресейдің одақтастық қатынастары туралы айтылған. Біздің елдеріміз арасындағы байланыстар Алматыдағы оқиғаларға дейін де әрдайым тығыз, сындарлы, әрі шын мәнінде серіктестік сипатта болды және жалғаса береді.

Мен ақпан айының ортасына қарай Ресей Президентінің шақыруымен Мәскеуге сапармен барамын. Сонда елдеріміз арасындағы ұзақмерзімді ынтымақтастыққа қатысты аса маңызды келісімге қол қоямыз.

– Қасым-Жомарт Кемелұлы, интернеттің қауіпсіздік мақсатында сөндірілгені түсінікті. Осы кезде жұрт ақпарат ала алмай қалды. Түрлі ақпарат тарады.  Енді шын мәнінде не болғанын ежіктеп түсіндіруге мәжбүр болып отырмыз...

– Рас, біз ақпараттық тұрғыдан жеңілгенімізді мойындауымыз керек. Ешкім менің бұйрығымды да, іс-әрекетімді де толық түсіндіре алмады. Кейіннен мен өзім тікелей араласып, ана жерге барып ананы айт, мына жерге барып мынаны айт деп тапсырмалар беруге мәжбүр болдым. Яғни ақпараттық тұрғыдан жеңіліп қалдық, Сізбен келісемін. Алайда, бізде оған уақыт болған жоқ. Өтіп кеткеннен кейін бәріміз ақылдымыз. Ол кезде біз туралы кімнің не айтатынын ойлайтын шама да болған жоқ. Мұндай жағдайда интернетті Қазақстанда ғана емес, басқа да бірқатар елде өшіреді. Себебі оны теріс пиғылды адамдар өз мақсаттарына пайдаланып кетеді. Бандиттік құрылымдардың командирлері арасында ақпараттық тұрғыдан арнайы дайындықтан өткен адамдардың болғанын атап өту керек. Демек, жалған ақпараттар легі, былайша айтқанша, фейктер үздіксіз ағылып жатты. Бұның Қазақстанға қарсы жан-жақты дайындалғандардың пайдасына жұмыс істегенін тағы да қайталап айтқым келеді.

– Тұңғыш Президентке қатысты тақырыпқа нүкте қойсақ қайтеді. Сіз бен Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың арасында қандай да бір келісім немесе уағдаластық болды ма? Өйткені, ол телеарналар арқылы үндеу жасағанға дейін Сіздердің араларыңызда оның жеке басының және отбасы мүшелерінің артықшылықтарын сақтауға қатысты мәселе саудаға салынды деген қауесет бар.

– Саудаға салу деген мәселе ешқашан болған емес. Жеке басының артықшылықтары жайлы да әңгіме қозғалған жоқ. Тек Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы мәртебесіне қатысты мәселені шұғыл шешу жөнінде әңгіме болды. Жасыратыны жоқ, жағдай ушығып кеткендіктен, мен халыққа үндеу жасап, осы сәттен бастап Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы екенімді мәлімдейтінім туралы мәселе көтердім. Бұл – сол сәтте шешілген мәселе. 28 қаңтарда «Нұр Отан» партиясының съезі өтті. Сонда мен сөз сөйлеп, Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың тарихи рөліне лайықты баға бердім. Бұл әділ баға деп есептеймін және алдағы уақытта халқымыз осыған тоқтайды деп үміттенемін.

– Митингтер басталған кезде көптеген танымал азамат адамдарды көшеге шығуға шақырды. Жалпы қоғамдағы түрлі жағдайларға қатысты пікір білдіріп жүретін зиялы қауым өкілдері мен танымал тұлғаларға қатысты Сіздің ойыңыз....

– Тарихтың аумалы-төкпелі сәттерінде зиялы қауымның рөлі айрықша көрінеді. Басымыздан өткен трагедияға қатысты айтар болсақ, зиялыларымыз бен медиа тұлғалар есеңгіреп қалған сияқты. Өйткені, ол кезде ахуал тез өзгеріп жатты. Бейбіт шерушілердің орнына алғашында бұзақылар, кейіннен кәсіби бандиттер келді. Осы сәтте алаңдағы арпалысты кейбіреулер түсінбеді. Мүмкін кейбір бұқаралық ақпарат құралдары бейбіт шерушілерге қатысты жазалау шаралары қолданылды деп, бәрін әдейі бұрмалап көрсеткен шығар. Ал, шын мәнінде, бұл қасіретті бастан өткерген біз іс жүзінде басқаша болғанын анық білеміз. Қазақстанға шабуыл ұйымдастырушылар алаңдағы жылдам өзгеріп жатқан аласапыранды әдейі ойластыруы мүмкін. Сөйтіп жағдайды ушықтырды. Мәселен, қалаға бандиттер кірген кезде Алматы тұрғандары олардың кімдер екенін түсінбестен, «міне жарады, көшеге шықты, билікке қарсылық танытып жатыр» деп ұрандап, қолдау көрсетті. Сол кезде қала тұрғындары содырлардың бүкіл қаланы қиратып, отқа орап кететінін білген жоқ еді.

– Енді, сүйікті қаламыз Алматы туралы айтар болсақ, қаланың Алматы, Алма-Ата атауларына қатысты әртүрлі пікір бар. Бұған сіздің көзқарасыңыз қандай? Сонымен қатар қала әкімі Бақытжан Сағынтаев пен оның орынбасарларына қатысты кадрлық өзгерістер бола ма?

– Ал, өзіңіз қалай ойлайсыз? Әкімнің орнында қалғаны дұрыс па әлде ауыстыру керек пе?

– Сіз 26 мың адам қол қойған петицияны көрдіңіз бе?

– Көрдім. Әкімге қатысты айтар болсақ, ол сол сәтте, шынымен де, абдырап қалды. Өмірінде бірінші рет осындай жағдаймен бетпе бет келген шығар. Кез келген адам қысылғанда тығырықтан шыға білмейді. Сондықтан әкімді айыптағым келмеді. Ол міндетін адал атқаратын қызметкер. Дегенмен, алматылықтардың пікірлерін де ескеруім керек. Уақыты келгенде біле жатарсыз. Бұл – бір. Екінші, қала атауына қатысты. Қазір шешім қабылдап, барлық құжаттарды қайта өзгертудің қажеті не? Алматы деп атау  қазақтілді жұртшылыққа қолайлы, ал орыс тілінде Алма-Ата деп айту ыңғайлырақ. Ендеше былай келісейік, қаланың ресми аты Алматы болып қалсын. Ал қала тұрғындары мен қаламызға бей-жай қарамайтын азаматтар өздеріне қалай ыңғайлы болса, солай атай берсін.

– Сіз бизнесмендермен өткен кездесуде жастардың техникалық мамандықтарға көбірек бейімделуі керек екенін айттыңыз. Ол үшін Ресейде білім алсын дедіңіз. Осы бастаманы сынап жатқандар да бар. Олар неге Батыста емес, Ресейде оқу керек деген уәж айтады. Сіз, шынымен, Ресейдің білім беру жүйесін озық деп есептейсіз бе?

– Ресейде техникалық білім беру сапасы жоғары. Бұл бәріне белгілі. Мысалы Мәскеуде МФТИ, Бауман училищесі, Новосібір университеті, Томск университеті және басқа да жоғары оқу орындары бар. Әрине, ешкімді міндеттемейміз. Ол жай ғана Ресейге оқуға жіберген дұрыс деген ұсыныс болатын. Біріншіден, тіл мәселесінде кедергі жоқ. Екіншіден, екі ел стратегиялық серіктес, ірі бизнеске қатысты бірлескен кәсіпорындарымыз да бар. Бізге Ресейде оқып, техникалық мамандық алған кадрлар қажет. Кейбіреулер Батыста білім алғысы келеді. Оларға да еш кедергі жоқ. Бірақ ол жақтың білімінің өзіндік ерекшеліктері бар екенін түсіну керек. Батыстың білімін идеал тұтпас едім. Олардың университеттері де диплом басып шығаратын кеңселерге айналып кеткенін білеміз. Жасыратын несі бар, біздің кейбір жастарымыз Батыстағы «ақшаңды төле де, біраз уақыттан кейін дипломыңды ал» дейтін оқу орындарында оқыған. Онысын танымал университет бітірдім деп, тым әсірелеп жібереді.

– Бизнесмендермен өткен кездесуде елімізде әлдебір олигополия қалыптасқанын айттыңыз. Бұл сөзіңіздің астарында не жатыр? Ат төбеліндей аздаған ғана іскерлер тобы экономиканың негізгі секторларын бақылап отыр дегеніңіз бе?

– Иә, шын мәнінде, бұл алаңдататын өзекті мәселе. Олигополия дегеніміз не? Ол – экономиканың негізгі секторларын аздаған адамдар тобының толығымен бақылауы. Өкінішке қарай бізде осындай жағдай қалыптасқан. Сол аз ғана адамдардың тобы жоғары басшылыққа өте жақын болып, мемлекет тарапынан қабылданатын шешімдерге ықпал еткен. Бұл жағдай бізде де бар.

– Әрине, біз мұны түсіндік. Ал енді не істейміз?

– Жұмыс өте көп. Ең алдымен, орта және шағын бизнеспен айналысатын кәсіпкерлердің санын көбейтуіміз керек. Басқа жолы жоқ. Соларға жағдай жасап, несие ресурстарының қолжетімді болуын қамтамасыз еткен жөн. Біздің экономикамыз соншалықты үлкен деп айта алмаймыз. Қазір еуразиялық интеграцияның дұрыс немесе бұрыс екенін саралап отыратын уақыт емес. Қалай болғанда да, еуразиялық кеңістікте өмір сүріп жатқанымызды мойындауымыз керек. Сондықтан оған бейімделіп, мемлекет мүддесі тұрғысынан интеграцияның игілігін көруге ұмтылған абзал. Бұл біздің Үкіметіміз үшін ауқымды әрі өте күрделі жұмыс. Үкімет қызметінің осы бағытына ерекше мән беремін. Бұған жауапты министр Премьер-Министрдің орынбасары деген мәртебеге ие болды. Өйткені ол Мәскеуде де, Еуразиялық экономикалық комиссия аясында да тең дәрежеде келіссөз жүргізе білуге тиіс. 

– Сіз Парламентте сөйлеген сөзіңізде қыркүйек айында әлдебір саяси-экономикалық реформалардың топтамасын ұсынатыныңызды айттыңыз. Қандай реформалар екенін білуге бола ма? «Егер бірдеңені өзгерткің келсе, одан құтылу керек» деген сөз бар. Бұрынғының бәрін жойып, қайтадан бастаймыз ба?

– Мен кадрлардың бәрін ауыстыруға қарсымын. Біріншіден, оларды біліктілігі мен жұмыстарының сапасына қарай бағалау керек. Жұрттың талабы осы екен деп Үкіметті жүз пайыз өзгертіп, «Міне, мен келдім, мен – революционермін» деу – менің тәсілім емес.

Екіншіден, кадр да көп емес. Осы орайда мынадай бір әзіл-әңгіме бар, бәлкім бұл рас болуы да мүмкін. Бірде Берия Сталинге келіп, «Жазушыларға шара қолдану керек. Фадеев ішеді, Шолохов ішеді, Вишневский ішеді, Симонов ішеді, Алексей Толстой да бұдан кет әрі емес», – дейді. Сталин оған: «Менің басқа жазушыларым жоқ», – деген екен.

Бұл жерде де лайықты министрлерді іздеу керек. Көшеден әкеліп тағайындай салуға болады. Ондай жағдай әлем тарихында да бар. Бірақ бұл тұрақсыздыққа әкелуі, бүкіл жүйені шатқаяқтатып жіберуі мүмкін. Сондықтан кадр мәселесіне мұқият болған жөн. Алдағы уақытта жан-жақты ойластырылған, пысықталған өзгерістер жасалатыны анық. Біз, ең алдымен, Қауіпсіздік Кеңесінің аясында ұлттық қауіпсіздік жүйесін реформалаймыз. Қаңтардағы қайғылы оқиғалар бұл мәселенің қаншалықты өзекті екенін көрсетті. Сондықтан осы проблеманы көп созбай шешу қажет.

– Аталған реформаларды жүзеге асыру үшін қанша уақыт керек?

– Реформалардың мәні адамдарды өзгерту емес. Реформалар, ең алдымен, жүйені өзгерту немесе жүйенің кемшіліктерін түзетіп, оның қызметіне түбегейлі өзгерістер енгізу деген сөз. Алда болатын кейбір оқиғаларға болжам жасай отырып, еліміздегі парламент пен партия жүйесін реформалау жөнінде ойларым бар. Мемлекет басшысы ретінде бұл туралы 28 қаңтарда өткен партияның съезінде айттым. Президент қоғамдық-партиялық және саяси құрылымдардың бәрінен біршама жоғары тұруға тиіс деп санаймын. Әртүрлі қоғамдық-саяси күштерді мемлекетіміздің мүддесіне жұмылдыра білуім керек.

– Иә, бәлкім, елімізде лайықты оппозиция бірте-бірте қалыптасар. Әйтпесе, меніңше, оппозиция деген жай сөз ғана сияқты.

– Әрине, оппозиция бізде бар, бірақ көбінесе көшеде ғана. Сізбен келісемін. Билік партиясының өзінде де оппозиция бар. Бұған дейін айтқанымдай, партия қоғам қажеттіліктерін ескере отырып, қайта құрылуға тиіс. Мәжілісте бірнеше күшті партиялар болуы керек деп санаймын. Тіпті Үкіметті жасақтау кезінде конституциялық басымдық болмаса, олар ортақ мәмілеге келу керек. Бізге саяси мәдениет қалыптастырып, саяси қайраткерлерді өсірген жөн. Себебі мұндай экстремистік жағдайларда бізге қоғамдық популизм мен экзальтация қажет емес. Мысалы, Германияда барлығы да мәдениетті түрде өтеді. Партиялар ауысады. Адамдар байсалды сөз сөйлейді. Басқа партиялар оларды тыңдап, белгілі бір мәмілеге келеді. Үкіметтегі негізгі лауазымдарға өздерінің адамдарын ұсынады. Уақыт өте келе, біз де осыған келеміз деп ойлаймын. Мен Президент болып тұрған кезде осы нәтижеге қол жеткізгім келеді.  

– Шын мәнінде, қазіргі уақытта халық Сізден зор үміт күтеді. Елімізде өзгеріс жасай алатын Президент бар деп түсінеміз. Бұрын мұндайды сезінбейтін едік....

– Бұрынғының бәрін сынай бермейік. Қалай болғанда да, бұл – біздің тарихымыз. Бірақ менің Президент ретіндегі басты міндетім – бүкіл қоғамды және барлық саяси жүйені, соның ішінде экономиканы трансформациялаудың оң нәтижесіне қол жеткізу. Қазақстан халқына арнаған ең алғашқы Жолдауымда саясат пен экономика қатар жүретінін айтқан едім. Қазіргі тарихи жағдайда бүгін экономикамен айланысамыз, ал саясат күте тұрады деп айта алмаймыз. Экономикалық жаңғыруды қарқынды жүзеге асыруда саясат та маңызды рөл атқаратыны белгілі. Түптеп келгенде, баршамыз Марксты оқыдық, әсіресе, менің замандастарым. Бұл жөнінде Маркстың: «Негіз – бұл экономикалық базис. Бірақ экономикалық базиске ықпал ететін саяси құрылым бар. Кейде экономикалық базиске қарағанда, саяси құрылым әлдеқайда маңызды рөл атқарады» деген ой-тұжырымы бар. Сондықтан қоғамды саяси трансформациялаумен қатар экономиканы қайта жаңғыртуды да бірге алып жүру керек. Бұл – менің миссиям. Қанша уақыт Қазақстан Президенті болатынымды білмеймін. Бірақ нақты білетінім, Конституцияға сәйкес екі мерзімнен ұзақ отыра алмаймын. Яғни, ешқандай заңға, әсіресе Конституцияға өзгерістер енгізілмейді.

– Сот жүйесіне реформа жасала ма?

– Турасын айтайын, сот жүйесіне алаңдаушылықтың болуы заңды. Қазіргі уақытта реформа жүргізіліп жатыр. Оның қалай және қандай қарқынмен іске асырылып жатқаны – басқа мәселе. Мен кәсіпкерлермен өткен кездесуде бұрын болмаған Әкімшілік істер жөнінде алқа құру туралы айттым. Бұл құрылым кәсіпкерлік мәселелерді, инвестициялық дауларды қарастырумен айналысады. Қазір біз судьяларды іріктеу кезінде шешуші рөл атқаруға тиіс Жоғарғы Сот кеңесінің мәртебесін біршама күшейтіп келеміз. Судьялар корпусына кәсіби судья емес адамдарды да жібердік. Кәсіби судья  әділ төреліктің кепілі деген сөз емес қой. Сол сияқты корпоративтік сектор мен басқа да салаларға мамандарды жолдап отырмыз. Яғни судьялардың кәсіби құрамына өзгеріс жасау қажет. Оларға қойылатын басты талап – адалдық пен әділдік.

– Сіздің бастамаңызбен құрылған «Қазақстан халқына» қорының қамқоршылық кеңесі жасақталды. Қазірдің өзінде 20 миллиард теңгеден астам қаржы түскен. Мүмкін, оның жұмыс істеу тетігі әлі де нақтыланбай отырған шығар. Өйткені олигархтар қорға ақша аударуға асығар емес. Бұл үрдіс тұрақты болу үшін оларға қатысты қандай да бір шара қолданыла ма?

– Қазіргі кезде Қордағы ақша 20 миллиардтан әлдеқайда көп, шамамен 50 миллиард теңгедей. Мен Қордың жұмысына араласпаймын. Бұрынғы Қаржы министрі Болат Жәмішев Қордың басшысы болып тағайындалды. Қамқоршылық кеңесі бар. Олар қоғамдық бастама бойынша жұмыс істейді. Менің жұмысым Қорға жарна түсіру ісіне ықпал ету және бұл жөнінде өзімнің ұстанымымды айттым. Біріншіден, бұл – салық емес, қайырымдылық. Бірақ әрдайым оның да белгілі бір параметрлері болуы керек. Үкімет салық салынатын табыстың 3 пайызы деп белгіледі және бұл тек ірі бизнеске ғана қатысты. «Қазақстан халқына» қоры науқас балаларға, бұқаралық спортқа, оның ішінде ауылдық жерлердегі балалар спортын дамытуға, Алматыны қалпына келтіруге, мәдениетті өркендетуге және басқа да игі шараларға көмектеседі. Бұл мәселелермен Қамқоршылық кеңесі айналысады.

– Тағы бір мәселе. Еуропарламент Қазақстандағы оқиғалар бойынша қарар қабылдап, халықаралық тергеу жүргізуді талап етуде. Бұл құжатқа қатысты Сіздің пікіріңіз және Еуропарламент институтына көзқарасыңыз қандай?

– Институт ретінде Еуропарламентке деген көзқарасым дұрыс. Осы құрылымға мүше болу мемлекеттерге қаншаға түсетінін адамдар білсе, онда бұл институтқа деген сыни көзқарастары күшейе түсер еді. Бірақ бұған тоқталғым келмейді. Өйткені бұл – Еуропалық одақтың мәселесі. Егер олар мұндай институт қажет деп санаса, өздері білсін.

Қарар ештеңеге міндеттемейді. Ұсыныс ретінде айтылған. Қазақстанға қатысты екінші рет қарар қабылданып отыр. Мұны мүлдем объективті емес және күні бұрын қабылданған құжат деуге болады. Сондықтан бұл қарарға бола еш алаңдамаймын. Қазақстандағы оқиғаларға қатысты халықаралық тергеуге келетін болсақ, мұндай тергеу жүргізудің қажеті жоқ деп есептеймін. Өзіміздің де қолымыздан келеді. Бізде де адал әрі әділ мамандар бар. Бүгін ол азаматтардың біразының аттарын атадым. Бұл комиссияларды құруға мен де және менің әкімшілігім де қатысқан жоқ. Өздері ерікті түрде осындай институт құруға шешім қабылдады. Жұмыс істесін. Өйткені мен де ақиқаттың ашылып, шындықтың  айтылуына мүдделімін.

Тағы бір айта кетерлігі, бұл қарардың қабылдануына лоббистер түрткі болған. Лоббистер – кезінде Қазақстанның қыруар ақшасын қалтасына басып шетелге кеткендер. Қазір олар сол ақшаларын елімізде түрлі шерулер ұйымдастыруға жұмсап, «қаншалықты жаман болса, соншалықты жақсы» деген қағидаға сүйенетін адамдардың тапсырысымен жұмыс істейді. Мен бұларды Өзбекстанның олигархтарымен салыстырамын. Шетелде мол қаражат тапқан олар өздерінің тарихи отанына келіп, Өзбекстан Президентінен «Өзбек халқына не істей аламыз, қандай көмек керек?», – деп тапсырма сұрайды. Содан кейін өз қаражаттарына ауруханалар, инфрақұрылымдар салады. Елімізде отырып немесе шетелде жатып, өз еліне шабуылдайтын біздің олигархтардың өзбек олигархтарынан айырмашылығы міне, осындай.

– Соңғы кездері синофобиялық пікірлер байқалып жүр. Кейбір адамдар Қытайдың Қазақстан экономикасына қатысуына наразылық білдіруде. Қытаймен арадағы ынтымақтастықтың сипаты өзгере ме? АҚШ-пен қарым-қатынасымыз қалай өрбімек? Байланыстарымызға сызат түсуі мүмкін бе?

– Қытайға қатысты айтар болсақ, көршіні біз таңдамаймыз. Қытай, ең алдымен, біздің Құдай қосқан көршіміз. Екіншіден, Қытай – экономикалық даму жағынан орасан зор табысқа жеткен ел. Жоғары технология, жасанды интеллект тұрғысынан алып қарағанда, алдыңғы қатарда тұрған мемлекет. Әрине, Қытаймен ынтымақтастық жасауымыз керек. Біз Қытайдың нарығына тәуелдіміз. Елімізде стратегиялық өнімдер шығаратын ірі кәсіпкерлердің бәрі қытай нарығына үміт артады. Бұны жоққа шығару дұрыс емес. Қытайға қарсы шеру өткізетіндер өздерінің саяси мақсатын жүзеге асырғысы келетіні анық. Бәлкім олар экономикамызға не қажет екенін мүлде түсінбейтін және экономикалық шынайы ахуалдан хабары жоқ адамдар. Әйтпесе, әлемдік қоғамдастықта геосаяси қақтығыстар жүріп жатқан қазіргі кезде оларға қандай да бір қорлар мен құрылымдардан ақша төленуі де мүмкін.

Жуырда өткен «Орталық Азия – Қытай» саммитінде былтырғы 11 айдың ішінде екі ел арасындағы сауда айналымы 17 миллиард долларға жеткенін айттым. Бұл – маңызды көрсеткіш. Біз Қытаймен арадағы сауда-экономикалық, инвеститциялық серіктестікті одан ары дамытуға мүдделіміз. Қытайды тануымыз және қытай тілін үйренуіміз керек.  Әрине бұл «ақ жалау көтеріп, алдынан шығу» деген сөз емес. Біз Қытайдың үлкен әрі ұлы мемлекет екенін және екі елдің өте жақсы қатынаста болуы керектігін түсінгеніміз жөн.

Ал АҚШ-тың қазіргі әлемде маңызды рөл атқаратыны баршаға мәлім. Біз энергетика саласы мен ядролық қаруды таратпау мәселесі бойынша әрқашан ынтымақтастықты дамыту бағытын ұстандық. Қазақстан бұл бағытты жалғастыруға дайын.

– Сіз шынымен де мемлекет мүддесін жеке қарым-қатынасыңыздан жоғары қоясыз ба?

– Осы соңғы оқиғалар мемлекеттің мүддесін бәрінен жоғары қоятынымды көрсетті деп ойлаймын. «Платон менің досым, бірақ ақиқат қымбат» деген сөзді көпшілікке ұнау үшін айтқан жоқпын. Бұл бос сөз емес. Шын мәнінде, Президент  үшін мемлекеттің мүддесі қашанда бәрінен жоғары тұруы керек деп есептеймін. Менімен жақсы қарым-қатынастағы адамдардың да құлағына алтын сырға. Егер таразы басында мемлекеттің мүддесі тұрса, онда мен бұл қатынастан бас тартуға тиіспін.

– Адами тұрғыдан қиын ғой. Олай істеу мүмкін бе?

– Мемлекет басшысының міндеті – аса күрделі шешімдер қабылдау. Біз бүгін құқық қорғау органдарына қарулы бандиттерге байланысты берген бұйрығым туралы айттық. Әрине, мен өзіме және беделіме нұқсан келтіретін шешім қабылдадым. Әлемдік қауымдастық алдында мінсіз тұлға болып, қол алысып, сөз сөйлеп жүре берген, әрине жақсы. Ал сынға ұшыраған оңай емес. Сөз мемлекеттің қауіпсіздігі туралы болып отыр. Ең алдымен, өз азаматтарымыздың амандығын ойлаған абзал. Бұл мәселе үнемі Президенттің жадында болуы керек.

– Жұртшылықтың басым көпшілігі еліміздегі тәртіпсіздіктер мен іске аспаған төңкеріс кезіндегі Сіздің шешіміңізді қолдады. Жақсы баға беріліп жатыр. Қазақтың бір ақыны сізге өлең арнады. Біз осы бәз-баяғы қалпымызда жүрген жоқпыз ба? Мұндай жағдайды бастан өткердік қой. Жалпы, мадаққа қалай қарайсыз?

– Мен бұған қарсымын. Өйткені мақтау, мадақтау сөздері мүлде жоқ ортада өстім. Мен мұндай жағдайларды  қолдамаймын. Мақтау сөздерге табиғи иммунитетім бар дей аламын. Бірақ біздің кейбір зиялы қауым өкілдерінің көзқарасын өзгерту оңай емес. Әрине, олар мүлде басқа ортада өсті. Мақтау сөздер мен мадақтың еш қажеті жоқ.

– Қасым-Жомарт Кемелұлы, бүгінгі сұхбатыңыз үшін алғысым шексіз. Бәріміз қызығы мен шыжығы көп уақытта өмір сүріп жатырмыз. Қазақстанның бірде-бір тұрғыны жауапкершіліктен қашпайды. Өйткені, қазір мұны біз үшін біреу істейді дейтін заман емес. Бәріміз үшін елімізді жақсы жағына қарай өзгертетін, жайлы өмір сүруге ұмтылдыратын оңтайлы сәт туды деп ойлаймын.

– Өмірге деген осындай оптимистік  көзқарасыңыз үшін рахмет.

– Құрметті Қасым-Жомарт Кемелұлы, сұхбат бергеніңіз үшін тағы да рахмет айтамын.

ИНТЕРВЬЮ ПРЕЗИДЕНТА КАЗАХСТАНА КАСЫМ-ЖОМАРТА ТОКАЕВА ТЕЛЕКАНАЛУ «ХАБАР»

– Касым-Жомарт Кемелевич, хотела Вас поблагодарить за то, что Вы не отказали в интервью в моем лице казахстанским СМИ. Спасибо Вам за это большое! Потому что, так я понимаю, к Вам «прорваться» тяжело и получить интервью.

 – Действительно, ко мне в эти дни поступает очень много обращений от телевизионных компаний, каналов, в том числе западных и российских. Всем я отказываю, потому что принял решение пока не давать интервью, но делаю единственное исключение для телеканала «Хабар», в том числе и в Вашем лице.

 – Сегодня для всех некий исторический момент, потому что это первое интервью казахстанским СМИ после трагических январских событий, последствия которых мы до сих пор осознаем. Я в те дни находилась в Алматы, в своем любимом городе, в отпуске. И, конечно, не понаслышке все это видела и слышала. Сейчас, когда этот критический момент пройден, все люди задают вопрос, и ответы на этот вопрос обрастают некими конспирологическими схемами. Все рассуждают, что, собственно говоря, это было? Это просто митинги мирные, которые в какой-то момент потеряли контроль, либо это спланированный заговор, государственный переворот?

– Я думаю, что это была спланированная акция. Все этапы беспорядков, начиная с мирных протестов и заканчивая убийствами, мародерством, действительно были, – это была целостная операция, задуманная профессионалами и исполненная ими же.

Что касается мирных демонстраций, они состоялись, какого-либо применения силы в отношении демонстрантов не было и не могло быть. Затем им на смену пришли молодые люди, которые просто хулиганили, кидались на полицейские щиты и прочее. Затем пришла третья волна. Это уже мародеры, причем их было очень много, убийцы, насильники, но, самое главное, ими руководили профессиональные боевики, которые прошли специальную подготовку, хорошо ориентировались на местности. Они также хорошо знали месторасположение зданий силовых органов, и они атаковали эти здания. Этих людей, естественно, материальные ценности не интересовали. Они руководили атаками на административные здания, их интересовали уголовные дела, досье на сотрудников правоохранительных органов.

Это была тщательно спланированная операция, по сути своей террористическая, с привлечением боевиков из-за рубежа. Вы, наверное, обратили внимание, что боевики организовали захват аэропорта в Алматы. Сейчас следствие показывает, что аэропорт был захвачен для того, чтобы обеспечить проход через него граждан, прилетевших из одного центрально-азиатского города. Это были подготовленные боевики, командиры.  Они, естественно, прилетели под видом гастарбайтеров, их провели через пограничные стойки, запустили в город, и они приступили к руководству операцией. Затем, после того как правоохранительные органы перехватили инициативу, дали отпор, они были эвакуированы опять же через алматинский аэропорт, после чего аэропорт был сдан законным властям. Это была, я повторяюсь, тщательно спланированная операция. Ее целью была ликвидация государственных институтов, подрыв конституционного строя и, в конечном счете, как мы полагаем, захват власти.

Вы, наверное, хотите задать и такой вопрос: «Почему это стало возможным?». Мы сейчас, как я уже выразился, ведем «разбор полетов». Выяснилось, к сожалению, отсутствие единого, четкого алгоритма действий правоохранительных органов в подобного рода ситуациях. Я сам как Глава государства участвовал в некоторых учениях – командно-штабных, военных. Эти учения никакого отношения к реальной ситуации, в частности, к той, которая случилась в Алматы, не имеют. Алгоритма действий не было.

Мы же исходим из того, что оружие не должно применяться в отношении демонстрантов. Полицейские не имеют оружия при себе. Они были вооружены шумовыми гранатами, слезоточивым газом, и в их распоряжении были водометные машины. Эти машины не были использованы, потому что были тут же захвачены бандитами. Они знали, что у полицейских есть четкая инструкция не применять оружие в отношении так называемых «демонстрантов». Это тоже говорит о том, что операция была подготовлена надлежащим образом с их стороны.

Сильно пострадали молодые ребята – десантники, которые тоже не имели при себе оружия и были вооружены лопатками и дубинками. Они их раздели и использовали в качестве «живого щита» при атаке на резиденцию Президента. Это раз.

Во-вторых, использовали женщин. Сейчас следствие показывает, что бандиты, которые непосредственно участвовали в боевых действиях, находились под воздействием наркотиков, у них пропало чувство боли. Если уже на заключительном этапе силовые органы стали применять оружие, стреляли, во всяком случае, по ногам, они падали и не чувствовали той боли, которую обычно чувствуют раненые. Это еще раз говорит о тщательности спланированной операции.

Кроме того, интересный факт. Одна из бандитских группировок, довольно многочисленная, проживала в пятизвездочном отеле в Алматы. Кто оплачивала им это все? Она расположила свой командный штаб на первом этаже гостиницы «Казахстан». Сейчас ведется следствие, допрашиваются люди. Вскрываются такие факты, которые раньше трудно было себе представить.

– Кто, на Ваш взгляд, за этой попыткой госпереворота конкретно стоял?

– Это покажет следствие. Я не хочу предвосхищать ход следствия. Это было бы неправильно. И работы очень много. Дело в том, что очень многие боевики, в том числе и их командиры, покинули Алматы. Кто-то растворился в сельской местности, кто-то переехал через границу, ушел в соседние республики, кто-то по-другому замаскировался и ушел в подполье. Есть факты, когда они сбривают бороды, меняют внешность, превращаются в гражданских лиц и, если их арестовывают, они кричат: «Мы случайные прохожие». Но так не бывает. Масштаб погромов Вы сами видели, будучи в Алматы. Вдруг все оказались случайными прохожими. Естественно, все случаи незаконного содержания граждан и, тем более, применения в отношении их силовых методов будут тщательно расследоваться. Нужно очень серьезно с этим разбираться.

– Сейчас очень много критики по поводу того, что происходит в правоохранительных органах. Вы реагируете, даете поручения Генеральной прокуратуре, в том числе через Твиттер. Все мы это видим, слышим. Тем не менее социальные сети «взрываются» постами, что мирных людей избивают, пытают.

– В подобного рода заявлениях есть большая доля преувеличения. И истерии вокруг событий в Алматы, конечно, очень много. Люди обеспокоены, можно понять. Поэтому я дал поручение Генеральной прокуратуре по каждому случаю проводить расследование. Кроме того, из средств массовой информации я узнал, что создана Общественная комиссия во главе с известным правозащитником адвокатом Айман Умаровой. Я приветствую это решение. Действительно, нам нужно привлечь независимую общественность с тем, чтобы она объективно разобралась в том, что сейчас происходит, и что происходило в те трагические дни. Я знаю, что омбудсмен по правам человека Эльвира Азимова и известная правозащитница Жемис Турмагамбетова посещают СИЗО, встречаются с задержанными, выясняют условия их содержания, выслушивают их жалобы и т.д. Считаю, что это очень полезная работа. Я сам как Глава государства заинтересован в том, чтобы права граждан не нарушались. И каждый случай, я повторяюсь, должен быть расследован.

– Хорошо, что подключается общественность. Но одно дело говорить, а другое – это реалии. Считаете ли Вы, что правоохранительные органы «не перегибают палку» в этих обстоятельствах?

– Нам нужно пройти между «Сциллой и Харибдой» в этом вопросе. В конце концов, нам нужно найти тех людей, которые реально участвовали в бандитских акциях против мирных граждан и жителей Алматы. Это первое. С другой стороны, права граждан не должны нарушаться. Я же говорю, участвовали тысячи бандитов в этих акциях, и вдруг все превратились в «случайных прохожих». Я не оправдываю незаконные действия полиции, если таковые имеются. Соответствующее замечание министр внутренних дел уже получил. Пользуясь возможностью, заверяю граждан, жителей Алматы, что их права нарушаться не будут.

– Много вопросов насчет этой цифры «двадцать тысяч». Откуда они, куда они высадились?

– Во-первых, бандитская акция в Алматы продолжалась не один час. Бой за здание департамента полиции продолжался две ночи. Две ночи полицейские отбивались от бандитов. Во-вторых, взяли численностью полицию и военнослужащих. Это говорит о том, что бандитов было очень много. В-третьих, шли с трех направлений на Алматы, там, где были расставлены блокпосты полицейских – они были просто смяты бандитами. И говорить о том, что бандитов было мало, смеяться по этому поводу, я считаю, что это просто неумно. На самом деле они шли как бы волнами. Ими командовали. Одна волна пошла – пограбила, ушла, вторая пришла.

– Ваш приказ стрелять на поражение без предупреждения – не самое популярное решение. Оно вызвало волну возмущения среди демократической общественности, особенно в США и Европе. Что стояло за таким жестким решением? И кинуться на амбразуру, наверное, «дорогого стоило»? 

– Я же сказал, что отсутствовал единый алгоритм, план действий руководителей правоохранительных органов в данной ситуации. Была «неразбериха», я должен откровенно признать. Руководители правоохранительных органов опасались брать на себя ответственность – полная безынициативность. Я им сказал: слушайте, если бы маршал Рокоссовский или маршал Жуков каждый день спрашивали бы разрешения у Сталина на те или иные действия, они бы выиграли войну?  Это была настоящая война. Нужно было брать на себя ответственность. Поэтому еще до публичного заявления я сказал, что по вооруженным бандитам мы должны открывать огонь. Я взял ответственность на себя. А уже в своем заявлении я повторил это публично, потому что люди опасались. Я считаю, что Президент, Глава государства именно в таких ситуациях должен брать ответственность на себя. Я профессиональный дипломат. Я знал последствия. Я знал, что будет именно такая реакция. Но интересы государства, интересы безопасности наших граждан для меня превыше всего. Я в это время меньше всего думал о реакции на Западе, я думал о том, чтобы навести порядок в нашей стране.

– Дошло до того, что мы обратились к миротворческим силам.   Вы пригласили миротворческий контингент ОДКБ. Есть мнение, что после успешно проведенной операции ОДКБ, мол, «задолжали» Владимиру Путину и теперь будем вынуждены идти на какие-то уступки по целому ряду вопросов. Причем, такое мнение высказывается и в России, и на Западе.

– Во-первых, ОДКБ является нашей общей организацией. Казахстан – участник этой организации. В 1992 году мы участвовали в ее создании. Наш Первый Президент Нурсултан Назарбаев выдвигал соответствующую инициативу. Я напомню, что она была создана в мае 1992 года, почти 30 лет назад. То есть, обращаясь в ОДКБ, я же не обращался к посторонним людям. Я фактически обращался к самому себе и своим союзникам. Это первое.

Во-вторых, привлечение миротворческого контингента ОДКБ было исполнено в соответствии с договорными документами этой организации. Оно было совершенно законным.

В-третьих, миротворческий контингент ОДКБ, прибыв в Казахстан, не произвел ни одного выстрела. С самого начала была достигнута договоренность, что этот контингент будет выполнять функции обеспечения, то есть охрану стратегических объектов. С остальными вопросами мы сами разберемся. Нам нужен был тыл.

И в-четвертых, это надо хорошо понимать, что сама весть о прибытии миротворческого контингента в Казахстан сыграла важную психологическую, можно сказать, устрашающую роль для бандитов. Понятно, что это сила. Кстати говоря, это объединенный контингент. Там кроме России были воинские части Беларуси, Армении, Таджикистана и Кыргызстана.

Что касается слухов, что мы «задолжали» и т.д. Я ответственно говорю, что никаких разговоров с Владимиром Владимировичем Путиным, а их было немало, и они были продолжительные, относительно того, что мы, дескать, потом «рассчитаемся», естественно, не было. И никаких предварительных условий со стороны Кремля тоже не было. В конце концов, Россия для Казахстана – это союзное государство. В 2013 году был подписан соответствующий договор в Екатеринбурге. Я, кстати, в это время находился в Женеве и не участвовал в подготовке этого договора. И там говорится о союзнических отношениях между Казахстаном и Россией. Отношения между нашими странами были всегда тесными, конструктивными, поистине партнерскими, еще до этих событий в Алматы, и они будут иметь продолжение. Я, скорее всего, где-то в середине февраля по приглашению Президента России буду находиться с визитом в Москве, и мы подпишем очень важное соглашение, которое связано с долгосрочным сотрудничеством между нашими странами.

– Касым-Жомарт Кемелевич, понятно, что отключение интернета тоже было сделано в целях безопасности. Мы все это понимаем. Но, тем не менее, это оказалась «палка о двух концах» – отношение нашей общественности и мировой к этому.

– Информационно мы проиграли – это надо признать. Никто толком не объяснил мой приказ, как и мои действия. Уже потом я в режиме ручного управления давал поручения выступить там, сказать здесь и т.д. То есть информационно мы проиграли, я с Вами согласен. Но не до этого было. Мы все умны задним числом. А в то время разве можно было думать, кто о нас что скажет. Интернет в таких случаях отключается не только в Казахстане, но и в целом ряде стран, потому что его используют недобросовестные люди в своих целях. Надо отметить, что среди командиров бандитских формирований были люди информационно очень хорошо специально подготовленные. Дезинформационная компания, так называемые фейки лились рекой. Это говорит опять же в пользу того, что эта вылазка против Казахстана была тщательно подготовлена.

– Если все-таки закрыть эту тему, насчет Первого Президента. А то мы молчим все это время. Я сейчас говорю о казахстанских СМИ. Но молчать, когда у нас есть Первый Президент, Лидер нации. Имеется ли сговор или некие договоренности между Вами и Первым Президентом? И вот этот момент, когда его не было несколько дней, и до того, как он появился на телевидении. Есть мнение, что между Вами происходил некий торг по целому ряду вопросов насчет привилегий его личной неприкосновенности и каких-то преференций для членов его семьи.

– Нет, никакого торга, естественно, не было. Разговоров о личных привилегиях тоже не было. Единственно, был разговор о том, что нужно срочно решить вопрос о статусе Председателя Совета Безопасности. И когда ситуация обострилась, я скрывать не буду, я поставил вопрос о том, что сейчас я обращусь к нации и должен заявить, что с этого момента я являюсь Председателем Совета Безопасности. Этот вопрос был решен буквально на ходу. 28 января состоялся съезд партии «Nur Otan», там я выступил и дал оценку исторической роли Нурсултана Абишевича Назарбаева. Я полагаю, что эта оценка объективная, и, надеюсь, что именно на эту характеристику люди будут ориентироваться в будущем.

– Ваше мнение насчет людей, когда митинги только начинались, очень много известных, популярных людей призывали выходить на улицу. Ничего плохого, может быть, в этом нет, потому что тогда мы не знали, что это, и риторика этих людей была немного иная. Ваше мнение насчет нашей интеллигенции, популярных сейчас людей, которые высказываются на все случаи жизни.

– Действительно, роль интеллигенции, особенно в критические моменты истории, особая. Что касается той трагедии, которую мы пережили, я понимаю, интеллигенция, медийные персоны, видимо, находились в состоянии шока, поскольку произошла очень быстрая «смена декораций». Вместо мирных демонстрантов пришли вначале хулиганы, а потом профессиональные бандиты. И вот эту «смену декораций» некоторые не уловили. А может быть некоторые СМИ специально это сделали, чтобы поставить все «с ног на голову». Дескать, репрессивные действия были использованы, применены в отношении мирных демонстрантов. А на самом деле мы, пережившие эту трагедию, знаем, что все было по-другому. Возможно, организаторы атаки на Казахстан специально предусмотрели и этот сценарий – то есть быстрая «смена декораций». Когда в город входили бандиты, жители Алматы, не разобравшись, с балконов их приветствовали. Были и такие моменты. Вот, молодцы, вышли на улицы, протестуют против власти и т.д. Ведь они не знали, что будет потом, что эти бандиты растерзают весь Алматы.

– Насчет нашего любимого города Алматы. Сейчас тоже споры – Алматы, Алма-Ата. Россияне упорно говорят Алма-Ата. Ваше отношение к этому. Не думали ли Вы вернуть городу название Алма-Ата. И самый важный вопрос, что беспокоит сейчас алматинцев, – кадровые решения в отношении акима Бакытжана Сагинтаева и его заместителей?  Останется ли он на своем посту?

– А Вы сами хотели бы, чтобы аким остался или чтобы его заменили?

– А Вы видели петицию? Там около 26 тысяч подписей.

– Видел. Что касается акима, то он, действительно, попал в очень трудную ситуацию. Видимо, впервые в жизни в такой ситуации. Не каждый ведь находит решение в таких ситуациях, в такой обстановке. Поэтому винить я бы его не стал. Человек он добросовестный в плане исполнения служебных обязанностей. Но и настроения алматинцев я тоже должен учитывать. Поэтому придет время – узнаете, как говорится. Это первое. Во-вторых, что касается названия. Зачем мы сейчас будем переделывать все документы, принимать решения и т.д. Алматы – больше подходит для людей казахскоязычных. Что касается русскоязычных, то Алма-Ата как-то сподручнее произносить. Поэтому давайте договоримся о том, что официально название Алматы останется, а сам город будет называться так, как удобно его жителям и тем, кто со стороны очень тепло относится к нашему городу.

– Все заметили, как изменилась риторика Ваших выступлений, обращений к стране. Это радует. Это тоже говорит о надеждах и больших переменах, что они все-таки у нас случатся. Последнее Ваше выступление – встреча с предпринимателями, бизнесменами. Вы сказали о том, что молодежь должна получать больше технических специальностей. И эти приоритетные специальности лучше получать в России. Получили шквал критики. Кто-то говорит, почему только в России, можно на Западе. А Вы действительно считаете, что российское образованием является передовым?

– Российское образование очень хорошее, особенно техническое образование. Это общеизвестный факт. В Москве, например, есть такие вузы, как МФТИ, Бауманское училище. Также есть Новосибирский университет, Томский университет и т.д. Конечно же, нет никакой обязательности. Просто высказал предположение, что лучше все же направлять на учебу в Россию. Потому что здесь присутствует и языковой момент, то есть нет языкового барьера. Это первое. Во-вторых, коль скоро мы являемся стратегическими партнерами, у нас совместные предприятия, в том числе относящиеся к крупному бизнесу, нам нужны технические кадры, которые обучались бы в России.

Кто-то, возможно, захочет обучаться на Западе. Естественно, каких-либо препятствий мы ставить не будем. Но надо понимать, что там очень специфическое образование. Кроме того, я бы не стал идеализировать западное образование. Там есть свои проблемы. Мы знаем, что западные университеты тоже превращаются в конторы по печатанию дипломов. Плати деньги и, пожалуйста, получай через некоторое время диплом, чем наши некоторые молодые люди злоупотребляют, когда говорят – я окончил и называют какое-то известное учебное заведение на Западе.

– Насчет бизнеса. На той же встрече с предпринимателями Вы говорили о том, что у нас в стране сложилась некая олигополия. Что под этим имеется в виду? Что небольшая группа бизнесменов контролирует основные сектора экономики?

– На самом деле, это меня беспокоит. Что такое олигополия? Это классическое понимание того, что небольшая группа людей действительно полностью контролирует основные сектора экономики, что у нас и произошло, к сожалению. Кроме того, они оказывают серьезное, сильное влияние на принятие государственных решений, то есть очень близки к высшему руководству. У нас это тоже имеется, в полном объеме.

– Конечно, мы это признали. А что будем делать?

– Работа очень большая. Начинать надо, во-первых, с увеличения численности малых и средних предпринимателей. Другого выхода нет. Создавать условия, в том числе обеспечивать их доступ к кредитным ресурсам. Экономика у нас не такая уж большая. Сейчас, конечно, не время рассуждать о плюсах и минусах евразийской интеграции. Нужно признать, что мы существуем в реалиях евразийской интеграции. Поэтому нужно адаптироваться к ней и находить плюсы, находить достоинства с точки зрения интересов нашего государства. Это очень большая, я бы сказал, тонкая работа для нашего Правительства. Поэтому я уделяю самое пристальное внимание именно этому направлению деятельности нашего Правительства, и соответствующий министр получил статус заместителя Премьер-министра. Потому что он должен вести переговоры на равных, в том числе и в Москве, в рамках Евразийской экономической комиссии.

– Насчет того, что Вы в Парламенте выступали и сказали, что в сентябре представите некий пакет политических и экономических реформ. Если можно сейчас приоткрыть завесу, а что это будет? Хочется понять, возможно ли вот так взять и избавиться, как говорится, почистить ряды, а потом все сломать и новое построить? 

– Я против того, чтобы косить кадры. Нужно все же кадры оценивать по их квалификации и рабочим качествам. А так вот на потребу публике менять полностью на 100 % Правительство и говорить «Вот я пришел, я революционер» – это не мой метод. Это с одной стороны. С другой стороны, «скамейка» не очень длинная. Знаете, как в старом анекдоте, а может это было правдой. Когда Берия пришел к Сталину и сказал: «Что-то надо делать с писателями. Фадеев пьет, Шолохов пьет, Вишневский пьет, Симонов пьет, Алексей Толстой тоже прикладывается к рюмке». На что Сталин ему сказал: «А у меня других писателей нет».  И здесь тоже нужно искать подходящих министров. Можно, конечно, буквально с улицы людей назначать. И такие моменты в истории бывали, в мировой истории. Но это чревато дестабилизацией, разбалансированием всей ситуации, которая, прямо скажем, достаточна хрупка. Поэтому нужно подходить очень осторожно к кадрам. Это не значит, что их нужно «консервировать». Естественно, в будущем будут изменения, но выверенные, продуманные. Мы в рамках Совета безопасности будем заниматься реформой системы национальной безопасности, поскольку вот эти трагические события показали абсолютную актуальность этой проблемы. И нам, не затягивая, эту проблему надо решать.

– Все мы говорим, а сколько времени отдано на данные реформы, чтобы что-то изменить?

– Реформы не сводятся к тому, чтобы менять людей. Реформы – это, прежде всего, изменение системы или, во всяком случае, внесение серьезных коррективов в дееспособность самой системы, ее функционирование. С этой точки зрения, отвечая на Ваш вопрос, как бы предугадывая некоторые события в будущем, я могу сказать, что серьезно думаю над реформированием парламентской системе в нашей стране, и, конечно же, партийной системы. Поскольку как Глава государства я об этом сказал 28 января на съезде партии. Я считаю, что я должен стоять несколько выше всех общественно-партийных и политических структур. Служить неким «магнитом» для того, чтобы привести различные общественно-политические силы к единому знаменателю с точки зрения их позиций, которые были бы продиктованы интересами нашего государства.

– Да, может быть, тогда и как-то сама по себе у нас здоровая оппозиция появится. А то ведь у нас, по-моему, это просто слова.

– Оппозиция, естественно, у нас имеется, но в большей степени она на улицах. Я с Вами согласен. Оппозиция имеется и в самой правящей партии. И партия, я об этом уже сказал, сама должна реформироваться с учетом потребности нашего общества. Считаю, что в Мажилисе должно быть несколько сильных партий. В крайнем случае они должны приходить к консенсусу, если нет конституционного большинства. В конце концов, находить общий язык с точки зрении формирования Правительства. Одновременно нам нужно воспитывать политическую культуру и соответствующих политических деятелей. Посмотрите, как в Германии все культурно происходит. Партии меняются. Люди выступают достаточно спокойно. Другие партии их выслушивают, приходят к каким-то соглашениям, рекомендуют своих людей на ключевые посты в Правительстве и т.д. Я думаю, со временем мы к этому придем. Во всяком случае, я хотел бы, чтобы в годы моего президентства это случилось.

– На самом деле большие надежды возлагают сейчас на Вас. Общественность относится к Вам с таким большим доверием. Знаете, я сколько живу в этой стране, я тоже может быть впервые это чувствую. Осознание того, что у нас есть Президент, который тоже может у нас что-то изменить и сделать. Понимаете, раньше такого не было.

– Не будем критиковать то, что было раньше. В конце концов, это уже наша история. Но моя миссия как Президента состоит в том, чтобы достичь положительных результатов трансформации всего общества и всей политической системы. И, естественно, экономики. Я уже в первом своем выступлении с Посланием народу Казахстана сказал, что политика и экономика идут вместе. Нельзя в наших исторических реалиях говорить о том, что мы будем сейчас заниматься экономикой, а политика подождет. Выяснилось, что и политика играет свою роль импульса экономических преобразований. В конце концов, мы все учились по Марксу. И мы помним, что Маркс говорил на эту тему: «Основа – это экономический базис. Но есть политическая надстройка, которая посылает свои импульсы в сторону экономического базиса. А иногда политическая надстройка играет более важную роль, нежели экономический базис». Поэтому нужно заниматься одновременно и политической трансформацией общества, и экономическими преобразованиями. Это моя миссия.

Я не знаю, как долго я буду находиться Президентом Казахстана. Но абсолютно точно знаю, что в соответствии с Конституцией не более двух сроков. То есть никакого переделывания законов и тем более Конституции не будет.

– Честная судебная система – у нас будет какая-то реформа в этом вопросе? 

– Надо прямо сказать, что судейская система вызывает законную озабоченность. Сейчас эта реформа осуществляется. Как она осуществляется, какими темпами – это, конечно, вопрос дискуссионный. Но она осуществляется. Я на встрече с предпринимателями говорил о создании коллегии по административным делам, ее раньше не было. Она специализируется на рассмотрении предпринимательских проблем, инвестиционных споров. Мы сейчас значительно усиливаем статус Высшего судебного совета, который должен играть определяющую роль при подборе судей. Мы направляем в судейский корпус людей, которые, возможно, не являются профессиональным судьями. Но это не всегда ведь быть профессиональным судьей – гарантия, что он судит честно. Мы направляем специалистов, в том числе в области корпоративного сектора, и в другие отрасли. То есть нужно разнообразить профессиональный состав судей. И, конечно же, главный критерий – это добросовестность и честность.

– Созванный по Вашей инициативе фонд «Қазақстан Халқына» сформировал попечительский совет, и некоторые поступления сейчас идут в этот Фонд. Если не ошибаюсь, чуть более 20 миллиардов тенге. Такое ощущение, что олигархи, похоже, не торопятся туда взносы вносить. Какие меры Вы будете предпринимать по отношению к ним, чтобы это было на регулярной основе. Как Вы видите работу этого Фонда и поступления финансов туда?

– На сегодняшний день в Фонде гораздо больше 20 миллиардов, где-то под 50. Я лично сам не вмешиваюсь в деятельность Фонда. Руководителем этого Фонда был назначен бывший министр финансов Болат Жамишев. Есть попечительский совет. Я не участвовал в его формировании. Они работают на общественных началах. Мое дело – простимулировать поступление взносов в этот Фонд, и, по-моему, сигнал был очень четкий. Во-первых, это не налог. Это благотворительность. Но всегда нужно ставить какие-то параметры. Насколько мне известно, Правительство поставило 3 % налогооблагаемого дохода, причем это касается действительно крупного бизнеса. Фонд «Қазақстан Халқына» будет помогать больным детям, развивать массовый детский спорт, в том числе в сельской местности, восстанавливать Алматы, поднимать культуру и т.д. Это вопрос попечительского совета.

– Насчет Европарламента. Он принял резолюцию по поводу событий в Казахстане и требует международного расследования. Ваше отношение к этому документу и к институту – Европарламенту?

– Мое отношение к Европейскому Парламенту как к институту достаточно рациональное, так скажем, поскольку сам институт существует. Если бы люди знали, во сколько он обходится государствам-членам, то, наверное, критическое отношение к этому институту было бы более сильным. Но я не хочу комментировать, потому что это дело Европейского Союза. Если они считают необходимым содержать такой институт за такие средства, то пожалуйста.

Резолюция не носит обязательного характера. Это рекомендательная резолюция. Они уже второй раз принимают резолюцию по Казахстану. Причем абсолютно необъективную, преждевременную в данном случае. Поэтому мое отношение к этой резолюции абсолютно спокойное.

Что касается международного расследования событий в Казахстане, я не считаю необходимым проводить такое расследование. Справимся сами. У нас есть люди честные, объективные. Они сами по своей воле решили создать подобного рода институт. Я сам заинтересован в том, чтобы мы получили истину, получили правду.

Другое дело, что эта резолюция продиктована лоббистами. Лоббисты работают по заказу наших людей, которые в свое время покинули Казахстан, заработав серьезные, большие деньги в нашей стране, и сейчас тратят на то, чтобы организовывать те или иные демонстрации, стравливают людей, действуют по принципу «чем хуже, тем лучше». В этом плане я сравниваю богатых людей из Узбекистана, которые заработали большие деньги за пределами Узбекистана. Они приезжают на свою историческую родину и просят Президента Узбекистана дать им поручения: «Что мы можем сделать для узбекского народа, какую помощь оказать?» И строят больницы, строят инфраструктуру за свои личные средства. В этом большая разница между узбекскими так называемыми олигархами и нашими олигархами, которые или здесь, или тем более за границей атакуют свою страну.

– В последнее время были проявления синофобии, люди протестовали против китайского присутствия в нашей стране, особенно в экономике. Изменится ли характер сотрудничества с Китаем? И как будут развиваться наши отношения с США? Прогнозируется ли их ухудшение?

– Что касается Китая, то надо понимать, что, во-первых, это наш ближайший сосед, как бы от Бога. Мы же не можем менять своих соседей. Во-вторых, Китай достиг огромных успехов в своем экономическом развитии. Китай является передовой страной с точки зрения развития высоких технологий, искусственного интеллекта. Мы должны, конечно же, сотрудничать с Китаем. Мы зависим от рынка Китая. Все наши крупные предприниматели, выпускающие стратегическую продукцию, наши сельхозпроизводители очень сильно надеются на китайский рынок. И отрицать это было бы совершенно неправильно.

Люди, которые организовывают антикитайские демонстрации, естественно, преследуют свои политические цели. Возможно, они абсолютно не разбираются в потребностях нашей экономики и вообще плохо понимает экономические реалии. Возможно, они проплачены соответствующими фондами, структурами, поскольку идет геополитическое столкновение в мировом сообществе.

Выступая недавно на саммите «Центральная Азия – Китай», я сказал, что за 11 месяцев прошлого года объем торговли между нами достиг 17 млрд долларов. Это значительная цифра. И мы заинтересованы в дельнейшем развитии торгово-экономического, инвестиционного сотрудничества с Китаем. Мы должны изучать Китай, изучать китайский язык. Мы должны понимать, что это большая, великая страна, с которой у Казахстана должны быть очень хорошие отношения.

Что касается Соединенных Штатов Америки, то я прекрасно понимаю значение этого государства в современном мире. Мы всегда придерживались позиции развития сотрудничества в области энергетики, в области нераспространения ядерного оружия. Казахстан готов к продолжению этого курса.

– Вы действительно ставите интересы государства выше Ваших личных добрых взаимоотношений с кем бы то ни было?

– По-моему, последние события показали, что действительно интересы государства для меня превыше всего. Фраза, которую я произнес, «Платон мой друг, но истина дороже», это не просто для того, чтобы потешить публику, это не фигура речи. Нет, на самом деле я считаю, что интересы государства, особенно что касается Президента, должны, безусловно, стоять выше, чем кто-либо. Я думаю, что это хороший сигнал, в том числе и тем людям, с которыми у меня действительно хорошие взаимоотношения. Если речь идет об интересах государства, я должен переступить через эти отношения.

– По-человечески сложно, тяжело, возможно?

– В том-то и заключается миссия Главы государства – принимать очень трудные решения. Сегодня мы говорили о моем приказе правоохранительным органам в отношении вооруженных бандитов. Конечно же, я действовал, может быть, в ущерб себе и в ущерб своей репутации. Хорошо быть такой идеальной фигурой в мировом сообществе, жать руки, выступать и прочее.  И очень плохо, когда тебя критикуют. Но речь ведь идет о безопасности государства. Нужно думать об этом – о безопасности наших граждан. Все время этот момент должен присутствовать в голове Президента.

– В подавляющем большинстве наше общество поддержало Ваше решение во время этих действий в ходе беспорядков или неудавшегося путча. Сейчас высказываются самые комплементарные оценки в Ваш адрес, и кто-то из казахских поэтов стихотворение даже сочинил. Как Вы вообще относитесь к такого рода восхвалениям, такому отношению?

– Я отношусь отрицательно. Дело в том, что я воспитывался в совершенно специфический реалиях, где хвалебные оды просто отсутствовали. Я уже не говорю о том, чтобы они приветствовались. Нет, такого никогда не было. Да у меня пожизненный, я бы сказал, природный иммунитет к подобного рода выступлениям. Но нашу интеллигенцию порой не переделаешь. Конечно, они воспитывались в совершенно других реалиях. Это сойдет на нет.

– Касым-Жомарт Кемелевич, я очень благодарна Вам за наше сегодняшнее интервью! Мы все живем в интересное время. Мы в Вашем лице видим какую-то надежду, и очень хочется, чтобы эта надежда оправдалась. Как я понимаю, ни один гражданин Казахстана, я считаю, не должен снимать с себя ответственность. Потому что это не просто кто-то должен за нас сейчас что-то сделать, мне кажется, у нас у всех есть очень хороший момент изменить что-то в стране и жить лучше.

– Спасибо Вам за такой оптимистический подход к нашей жизни.