Научно-исследовательский центр «Дулатоведение» был создан в 1999 году в честь празднования 500-летия Мухаммеда Хайдара Дулати в рамках ЮНЕСКО, в связи с приказом №10 «О создании центра по изучению творчества М. Х. Дулати», изданным 18 января 1999 года.

Первым учредителем «Центра изучения истории Туркестанского края имени Ж. Баласагуна» является Таразский государственный педагогический институт. (Протокол №1 от 1 сентября 2014 года).

В 2023 году два центра были объединены в научно-исследовательский центр «Дулатоведение и история региона».

Основной целью центра является всестороннее изучение, популяризация наследия ученого, видного общественного деятеля и историка, поэта, дипломата Мухаммеда Хайдара Дулати. Сбор ранее не издававшихся архивных документов по истории Таразского региона и Аулиеатинского уезда, подготовка сборников многотомных документов и монографических работ на основе обобщенных материалов.

Основные направления научно-исследовательского центра:

• Проведение исследовательской работы о жизни и деятельности ученого;
• Организация работы по ранжированию исторических записей и научно-исследовательских работ, посвященных творчеству ученого;
• Проведение работ по организации и координации научных изысканий мировых и отечественных ученых в изучении исторического значения знаменитого труда "исторический Рашиди";
• Взаимодействие с мировыми и отечественными учеными-дулатоведами и совместная исследовательская работа;
• Регулярное проведение конференции «Дулатовские чтения», посвященной М. Х. Дулати и участие в организации пропагандистско-познавательной творческой работы;
• История Таразского региона в древности и средневековье; политические процессы в регионе, древние Саки и уйсуны, кочевая цивилизация, тюркский этногенез, становление и развитие тюркской государственности, карлуки и тургеши, традиционное мировоззрение средневековья, принятие ислама тюркскими племенами, культура средневекового города и др.;
• Издание сборника многотомных документов по серии «История аулиеатинского уезда»; политико-административная структура уезда, экономика, культурные изменения, политика переселения монархической власти, появление новых поселений, обострение земельного вопроса, рост национально-освободительного движения, исторические личности уезда, волости и танцы, события революции и гражданской войны охват вопросов социального положения населения уезда, последствий модернизации голощекинской силой, голода, сталинских политических репрессий и др;
• Издание многотомного сборника документов по серии «История Жамбылской области»; исследования по вопросам образования Жамбылской области, социально - экономического положения области в годы Второй мировой войны, послевоенных лет, эпохи советских пятилеток области, независимости области, деятелей, возглавлявших область и др;
• Изучение жизни и деятельности исторических личностей по серии «Туркестанские личности»; как следует из названия, эта серия представляет собой исследование жизни и деятельности исторических личностей, оставивших неизгладимый след в истории Туркестанского края;
•  Издание сборника монографических трудов и документов по серии «История национально-освободительных движений в Туркестанском крае»; 

По инициативе научного центра с 1999 года регулярно выходят научно-исследовательские сборники и материалы традиционной конференции «Дулатовские чтения».

Научно-исследовательская работа научного центра в последнее время: в университете традиционно проводятся «Дулатовские чтения». На сегодняшний день проведено 11 международных научно-теоретических конференций, посвященных жизни и творчеству М. Х. Дулати.

На конференции отечественные и зарубежные ученые-дулатоведы регулярно обсуждают и публикуют научно-исследовательские статьи. М. Х. Дулати активно пропагандирует свое наследие и продолжает свою деятельность.

В преддверии 60-летнего юбилея Таразского государственного университета им.М. Х. Дулати научно-исследовательским центром «Дулатоведение» выпущено 3 книги.

1. Абсаттар Дербисалы «Мухаммад Хайдар Дулати: биографико-библиографический справочник» (издательство "Искусство", Алматы-2018. – 320 с.)
2. М. Х. Дулати: деятель, ученый, писатель «(издательство "Сенім", Тараз-2018. – 240 С.)
3. «Дулати белестері». Научный сборник. Составитель Сәмен Құлбарак (издательство «Сенім», Тараз - 2018– 320 стр.)
4. Сборник материалов Х Международной научно-практической конференции «Наследие М. Х. Дулативедение и духовность мира". (Издательство "Таразский университет", Тараз 2019.- С. 318.)
5. Методическое пособие «культура Великой Степи: значение наследия М. Х. Дулати в гражданском становлении молодежи «подготовлено в научно-исследовательском центре» Дулатоведение». Авторы: магистр исторических наук Иманбекова Г. М., кандидат филологических наук, доцент Баешова Б. Ш. В данном методическом пособии была рассмотрена статья Елбасы Н.А.Назарбаева «семь граней Великой степи» и национальные ценности в произведении М. Х. Дулати «Тарих-и Рашиди». Методическое пособие предназначено для профессорско-преподавательского состава и студентов высших учебных заведений.

5 апреля 2019 года сотрудниками центра были д.ф.н., профессор А. Дербисали, известный дулатовед М. Казыбек, первый проректор Таразского государственного университета д.и.н., профессор А. Абдуалы, д.ф.н., профессор С. Кулбарак и др. "О Мухаммеде Хайдаре Дулати в программе "Карекет". Много информации о происхождении предков великого деятеля дал ученый-востоковед А. Дербисали. Ученый-историк А. Абдуалы отметил, что в работе «Тарих-и Рашиди» есть возможность использовать всесторонне изложенные исторические сведения о политической власти казахских ханов и периоде ханства.

Договор Меморандума о сотрудничестве в области образования, науки и технологий с Таразским государственным университетом им. М. Х. Дулати и кашмирским университетом в Республике Индия подписан 25 января 2018 года.

Налажена связь с научно – исследовательским центром «Бабур» в Республике Узбекистан. Работа узбекского ученого Вахаба Рахманова «о первом русском переводе «Тарих-и Рашиди (1996 г.)» передана в дар центру.

НИЦ «Дулатоведение» также проводит работу по подготовке 10 томов народного творчества Жамбылской области с проектом «Ел мұрасы-Ғибрат бастауы» в рамках программы «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру». Согласно плану проекта в настоящее время подготовлено и выдано в печать 3 тома.

1. Творчество народного поэта Майкута Сандыбаевича;
2. Народное творчество: исторические легенды;
3. Произведения Сауытбека, Кылышбая, Бармака, узбекских поэтов;

В рамках экспедиции «Аулиеата-киелі мекен ІІІ», посвященной реализации задач программной статьи Первого Президента РК – Елбасы Н.Назарбаева «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» и «семь граней Великой степи», были представлены материалы научно-фольклорной экспедиции «поэтические традиции Шу-Таласского региона».

В «Центре изучения истории Туркестанского края имени Ж. Баласагуна» изданы следующие труды:

1. С. У. Бахторазов «Политические репрессии в южном регионе Казахстана (1917 - 1939 гг.)». Монография-Алматы: Изд-во Дарын, 2022-с. 307.
2. С. У. Бахторазов «Паника во время конфискации конфетно-коллективизации в регионе Аулиеата», Монография-Тараз: «Золотая печать", 2022-258 стр..
3. С. У. Бахторазов «Невинные жертвы». Изучение региональной рабочей группы Государственной комиссии по полной реабилитации жертв политических репрессий. Мангистау 26 мая 2022 года.
4. С.У.Бақторазов « С чего начинается террор»» (Что стало предпосылкой для долгих лет страха) «Знамя труда» 31 мая 2022 г.
5. С. У. Бахторазов "Қаздырып берді Ызбанов" Акжар «Жарма» Егемен Қазақстан" 1 августа 2022 г.
6. С.У.Бақторазов «Время правды (архивы открывают трагические страницы истории)» «Знамя труда» 4 августа 2022 г.
7. С.У.Бақторазов «Так начиналась Республика» (Что стало фундаментом государственности) «Знамя труда» 22 октября 2022 г.
8. С.У.Бақторазов «Тәуелсіздік туын тұғырына қондырған». «Ак жол» 25 октября 2022 г.
9. С.У.Бақторазов «Алаш қозғалысы тарихының түрлі қырлары». «Ак жол» 6 декабря 2022 г.
10. С.У.Бақторазов «Тұғыры биік тұлға». Изучение региональной рабочей группы Государственной комиссии по полной реабилитации жертв политических репрессий. «Ак жол» 24 декабря 2022 г.
11. С.У.Бақторазов «Первая «оттепель»» (Как коммунисты боялись оправдать товарищей) «Знамя труда» 29 декабря 2022 г.

«Дулатитану» ғылыми-зерттеу орталығы 1999 жылы Мұхаммед Хайдар Дулатидің 500 жылдық мерейтойы ЮНЕСКО көлемінде атап өтілуіне орай, универсиетте 1999 жылғы 18 қаңтарда шыққан «О создании центра по изучению творчества М.Х.Дулати» атты №10 бұйрығына байланысты құрылды.

«Ж.Баласағұн атындағы Түркістан өлкесі тарихын зерттеу орталығының» алғашқы құрылтайшысы – Тараз мемлекеттік педагогикалық институты. (Хаттама №1, 1 қыркүйек 2014 жыл).

2023 жылы екі орталық бірігіп «Дулатитану және Өңір тарихы» ғылыми-зерттеу орталығы болып аталды.

Орталықтың негізгі мақсаты – ғұлама ғалым, көрнекті қоғам қайраткері және тарихшы, ақын, әрі дипломат Мұхаммед Хайдар Дулати мұраларын жан-жақты зерттеу, насихаттау болып табылады. Тараз өңірі мен Әулиеата уезінің тарихы бойынша бұрын жарық көрмеген архив құжаттарын жинастыру, қордаланған материалдардың негізінде көптомдық құжаттар жинағы мен монографиялық еңбектер даярлау.

Ғылыми-зерттеу орталығының басты бағыттары:

• Ғалымның өмірі мен атқарған қызметтері туралы зерттеу жұмыстарын жүргізу;
• Ғалымның шығармашылығына арналған тарихи жазба түпдеректер мен ғылыми зерттеу еңбектерін саралау жұмыстарын ұйымдастыру;
• Атақты «Тарихи Рашиди» еңбегінің тарихи маңызын зерттеуде әлем және отандық ғалымдардың ғылыми ізденістерін үйлестіру және ұйымдастыру бағытында жұмыстар жүргізу;
• Әлемдік және отандық дулатитанушы ғалымдармен ғылыми байланыс жасау және бірігіп зерттеу жұмыстарын атқару;
• М.Х.Дулатиға арналған « Дулати оқулары» конференциясын тұрақты өткізу және насихаттық- танымдық шығармашылық жұмыстарды ұйымдастыруға қатысу;
• көне және орта ғасырлардағы Тараз өңірінің тарихы; өңірдегі саяси процестер, көне сақтар пен үйсіндер, көшпелілер өркениеті, түркі этногенезі, түркi мемлекеттiлiгiнiң қалыптасуы мен дамуы, қарлұқтар мен түргештер, орта ғасырлардағы дәстүрлi дүниетаным, түркі тайпаларының исламды қабылдауы, орта ғасырлық қала мәдениетін және т.б. қарастыру;
• «Әулиеата уезінің тарихы» атты серия бойынша көптомдық құжаттар жинағын жарыққа шығару; уездің саяси-әкімшілік құрылымы, экономикасы, мәдени өзгерістер, монархиялық биліктің қоныс аудару саясаты, жаңа елді мекендердің пайда болуы, жер мәселесінің шиеленісуі, ұлт-азаттық қозғалыстың өрістеуі, уездің тарихи тұлғалары, болыстар мен билер, революция мен азамат соғысы жылдарындағы уезд халқының әлеуметтік жағдайы, голощекиндік күшпен модернизациялаудың зардаптары, ашаршылық, сталиндік саяси репрессия және т.б. мәселелерді қамту;
• «Жамбыл облысының тарихы» атты серия бойынша көптомдық құжаттар жинағын жарыққа шығару; Жамбыл облысының құрылуы, екінші дүние жүзілік соғыс жылдарындағы облыстың әлеуметтік- экономикалық жағдайы, соғыстан кейінгі жылдар, облыс кеңестік бесжылдықтар дәуірінде, облыс тәуелсіздік жылдарында, облысты басқарған қайраткерлер және т.б. мәселелер бойынша зерттеулер жүргізіледі;
• «Түркістан тұлғалары» атты серия бойынша тарихи тұлғалардың өмірі мен қызметін зерттеу; Аты айтып тұрғандай, бұл серия Түркістан өлкесінің тарихында өшпес із қалдырған тарихи тұлғалардың өмірі мен қызметін зерттеу;
• «Түркістан өлкесіндегі ұлт-азаттық қозғалыстар тарихы» сериясы бойынша монографиялық еңбектер мен құжаттар жинағын жарыққа шығару;

Ғылыми орталықтың бастамасымен 1999 жылдан бері ғылыми-зерттеу жинақтары және дәстүрлі «Дулати оқулары» конференция материалдары тұрақты шығып келеді.

Ғылыми орталықтың соңғы уақыттағы ғылыми-ізденіс жұмыстары: Университетте дәстүрлі түрде «Дулати оқулары» өткізіледі. Осы уақытқа дейін М.Х. Дулатидің өмірі мен шығармашылығына арналған 11 рет Халықаралық ғылыми-теориялық конференциясы өткізілді.

Конференцияға Отандық және шетелдік дулатитанушы ғалымдар үнемі ғылыми-зерттеу мақалаларын талқылап, жариялап отырады. М.Х.Дулати мұраларын ұлықтау ісі жан-жақты насихатталып, өзінің ылайықты жалғасын таба бермек.

М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университетінің 60 жылдық мерейтойы қарсаңында «Дулатитану» ғылыми-зерттеу орталығының дайындаумен 3 кітап жарыққа шықты.

1.Әбсаттар Дербісалі «Мұхаммед Хайдар Дулати: өмірбаяндық-библиографиялық анықтамалық» («Өнер» баспасы, Алматы-2018. – 320 бет.)

2. Мұхтар Қазбек «Ғалам таныған тұлға «М.Х. Дулати: қайраткер, ғұлама ғалым, жазушы» («Сенім» баспасы, Тараз-2018. – 240 бет.)
3. «Дулатитану белестері».Ғылыми жинақ.Құрастырушы Сәмен Құлбарақ («Сенім» баспасы, Тараз- 2018– 320 бет.)

4.«М.Х.Дулатитану мұралары және әлем руханияты» атты Х халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдарының жинағы.(«Тараз университеті» баспасы, Тараз 2019.- 318 бет.)

5.«Ұлы Дала мәдениеті: Жастардың азаматтық қалыптасуындағы М.Х.Дулати мұрасының маңызы» атты әдістемелік құрал «Дулатитану» ғылыми-зерттеу орталығында дайындалды. Авторлары: тарих ғылымы магистрі Г.М.Иманбекова, филология ғылымдарының кандидаты, доцент Б.Ш. Баешова. Бұл әдістемелік көмекші құралда Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Ұлы Даланың жеті қыры» атты мақаласы және М.Х.Дулатидің «Тарих-и Рашиди» шығармасындағы ұлттық құндылықтар байланыстырыла қарастырылды. Әдістемелік көмекші құрал профессор-оқытушылар құрамы мен жоғарғы оқу орындарының студенттеріне арналған.

2019 жылы 5 сәуір күні орталықтың қызметкерлері ф.ғ.д., профессор Ә.Дербісәлі, белгілі дулатитанушы М.Қазыбек, Тараз мемлекеттік университетінің бірінші проректоры т.ғ.д., профессор А.Абдуалы, ф.ғ.д., профессор С.Құлбарақ «Қазақстан» телеарнасы түсірген «Талқы» атты Мұхаммед Хайдар Дулати туралы «Қарекет» бағдарламасына қатысты. Ұлы қайраткердің ата-бабаларының шығу тегі жөнінде шығыстанушы ғалым Ә.Дербісәлі көп мағұлматтар берді. Тарихшы ғалым А.Абдуалы «Тарих-и Рашиди» еңбегі жөнінде қазақ хандарының саяси билігі мен хандық кезеңі туралы жан-жақты жазылған тарихи мәліметтерді пайдалануға мүмкіндік барын айтты.

М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті және Үндістан Республикасындағы Кашмир университетімен білім беру, ғылым және технология саласы бойынша халықаралық ынтымақтастық өзара Меморандум келісім шартына 2018 жылы 25 қаңтар күні қол қойылды.

Өзбекстан Республикасындағы «Бабур» ғылыми – зерттеу орталығымен байланыс орнатылған. Өзбекстандық ғалым Вахаб Рахмановтың «О первом русском переводе «Тарих-и Рашиди (1996 г.)» еңбегін орталыққа сыйға тартылды.

«Дулатитану» ҒЗО сондай-ақ «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында «Ел мұрасы – ғибрат бастауы» жобасымен Жамбыл облысы халық шығармашылығының 10 томдығын дайындау бағытында жұмыстар жүргізу. Жоба жоспарына сәйкес қазіргі уақытта 3 том баспаға әзірленіп берілді.

1. Халық ақыны Майкөт Сандыбайұлы шығармашылығы;
2. Халық шығармашылығы: тарихи аңыздар;
3. Сауытбек, Қылышбай, Бармақ , Өзбек ақындардың шығармалары;

ҚР Тұңғыш Президенті-Елбасы Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» және «Ұлы даланың жеті қыры» бағдарламалық мақаласындағы міндеттерді жүзеге асыруға арналған «Әулиеата – киелі мекен ІІІ» экспедициясы аясында «Шу-Талас өңірінің поэтикалық дәстүрлері» атты ғылыми-фольклорлық экспедиция материалдары баспаға ұсынылды.

«Ж.Баласағұн атындағы Түркістан өлкесі тарихын зерттеу орталығында»  мынадай  еңбектер баспалардан жарық көрді:

1. С.У.Бақторазов «Қазақстанның оңтүстік өңірінде жүргізілген саяси қуғын-сүргін (1917- 1939 ж.ж.)». Монография – Алматы: Дарын баспасы, 2022 – 307 бет.
2. С.У.Бақторазов «Әулиеата өңіріндегі кәмпескелеу және ұжымдастыру науқандары кезіндегі дүрбелең», Монография – Тараз: «Алтын Баспа», 2022 – 258 бет.
3. С.У.Бақторазов «Жазықсыз жапа шеккендер». Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жөніндегі мемлекеттік комиссияның өңірлік жұмыс тобының зерделеуі. «Маңғыстау» 26 мамыр 2022 жыл.
4. С.У.Бақторазов « С чего начинается террор»» (Что стало предпосылкой для долгих лет страха) «Знамя труда» 31 мая 2022 г.
5. С.У.Бақторазов «Қаздырып берді Ызбанов «Ақжар» атты жарманы» «Егемен Қазақстан» 1 тамыз 2022 ж.
6. С.У.Бақторазов «Время правды (архивы открывают трагические страницы истории)» «Знамя труда» 4 августа 2022 г.
7. С.У.Бақторазов «Так начиналась Республика» (Что стало фундаментом государственности) «Знамя труда» 22 октября 2022 г.
8. С.У.Бақторазов «Тәуелсіздік туын тұғырына қондырған». «Ақ жол» 25 қазан 2022 жыл.
9. С.У.Бақторазов « Алаш қозғалысы тарихының түрлі қырлары». «Ақ жол» 6 желтоқсан 2022 жыл.
10. С.У.Бақторазов  «Тұғыры биік тұлға». Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жөніндегі мемлекеттік комиссияның өңірлік жұмыс тобының зерделеуі. «Ақ жол» 24 желтоқсан 2022 жыл.
11. С.У.Бақторазов «Первая «оттепель»» (Как коммунисты боялись оправдать товарищей) «Знамя труда» 29 декабря 2022 г.